Yahoo, Google Larning xitaygha hemkarlishish mesiliside guwahliq bérish yighini uyushturuldi

• Muxbirimiz peridening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Amérikidiki töt chong internet shirkitining wekilliri yighinda. RFA/Heshan

Amérika dölet mejlisi ezasi kristofér smis charshenbe künidiki guwahliq bérish yighinida qilghan sözide, Yahoo, Google, Microsoft we Cisco qatarliq intérnét shirketlirining xitay hökümitining siyasiy öktichilerni basturushigha shirik bolghanliqini eyiblep, "bu shirketlerning xitay hökümiti bilen hemkarlishishi, emeliyette basturmichi hökümetlerning siyasiy teshwiqatigha yardem qilghanliq bolup hésablinidu" dédi. U yene, bu shirketlerning, xitay intérnét saqchilirining öktichilerni közitishige yardemleshkenlikini eskertti:

"Cisco Shirkiti xitaygha intérnét mezmunlirini süzgüch téxnikisini bérip, xitay saqchi terepning saqchi torini hasil qilishigha yardemleshti. Bu intérnétni kontrol qilidighan qorallarning biri. Cisco Shirkiti yene, xitay intérnét torining almashturush eswabigha oxshash yuqiri téxnikiliq intérnét esliheliri bazirining 60% ini igileydu. Mölcherleshlerge qarighanda, Cisco ning xitay bilen bolghan sodisi yiligha 500 milyon dollargha yétidiken. Lékin bu shirket sétip bériwatqan nersilirining yaman tesirini héchqanche oylashmidi".

Yighinda yene, amérika dölet mejlisi kishilik hoquq komitétining re'isi tom lantosmu söz qilip, amérikining yuqirida tilgha élin'ghan intérnét shirketlirining soda we téxnika jehette dunya boyiche nahayiti chong netije we ghelibilerni qolgha keltürgen turughluq, insanlarning asasliq kishilik hoquqlirini qoghdashqa sel qarighanliqini hemde buning bir nomus qilishqa tégishlik ish ikenlikini bildürdi.

Nomus qilishqa tégishlik ishlar

Tom lantos sözide yene, bu shirketlerning ijtima'iy mes'uliyetchanliqining nahayiti töwen bolghanliqini eskertti:

"Méning bügün bu shirketlerge deydighan sözüm nahayiti addiy. Ularning yéqindin buyan xitayda élip bériwatqan pa'aliyetliri, nomus qilishqa tégishlik ishlar. Méning chüshenmeydighinim, bu shirketlerning rehberliri kéchisi qandaqmu uxliyalaydighandu?"

Tom lantos sözide yene, bu shirketlerning yardemlishishi bilen xitay hökümitining intérnét muxibiri shitawgha oxshash bir qanche kishilik hoquq pa'aliyetchilirini qolgha élip türmilerge tashlighanliqini eyiblidi.

Yahoo: Biz choqum ular bilen hemkarlishishimiz kérek

15-Féwral küni échilghan guwahliq bérish yighinidin körünüsh. RFA/Heshan

Mezkur guwahliq bérish yighinigha qatnashqan Yahoo shirkitining qanun meslihetchisi maykél keléxen shitaw weqesi heqqide toxtulup, Yahoo shirkitining shitawning türmige tashlinishidin nahayiti epsuslan'ghanliqini bildürdi:

" Yahoo Shirkiti söz erkinlikige ziyan yetküzidighan her qandaq heriketni eyibleydu. Meyli u xitayda yüz bersun yaki dunyaning her qaysi jayida körülsun. Yahoo Shirkitining shitawgha a'it melumatlarni xitaygha bérish mesilisige kelgende, Yahoo shirkiti xitayda tijaret qilghandin kéyin choqum xitayning qanunigha ri'aye qilishigha toghra kélidu. Eger xitaydiki edliye orunlirining belgilimiliri boyiche munasiwetlik orunlarning tamghisi bolsa, biz choqum ular bilen hemkarlishishimiz kérek. Xuddi biz amérika hökümiti bilen hemkarlashqan'gha oxshash".

Google: Ortaq bir ölchem

Amérika dölet mejlisi ezasi kiristofér smis sözide tenqid qilghan Google shirkitining alaqe we ammiwiy ishlirigha mes'ul mu'awin prézidénti éliyot shreg mezkur guwahliq bérish yighinida, intérnétke qarita siyasiy tekshürüsh élip bérishning Google shirkitining belgilimisige xilap ikenlikini, lékin mezkur shirket köp oylinish arqiliq asasliqi xitaydiki torgha chiqquchilarning menpe'etini közlep xitayning telipige maqul bolghanliqini bildürdi. Uning éytishiche, gerche intérnéttiki matériyallar süzgüch eswabidin ötülsimu, lékin torgha chiqquchilar yenila nurghun uchurlargha érisheleydiken. Éliyot shreg, ularning intérnét téxnika shirketlirining söz erkinlikini qoghdash jehette öz-ara hemkarliship, ortaq bir ölchem tüzüp chiqishni ümid qilidighanliqini bildürdi:

" Amérika hökümitimu bu mesilide rolini jari qildurushi kérek. Biz silerning yardiminglargha éhtiyajliq. Siler bizge yardem qilalaysiler. Chünki xewerlerni siyasiy jehettin tekshürüshke oxshash mesililerni ikki dölet hemkarlishishining yaki köp tereplilik söhbetlerning muhim témisi qilishqa bolidu. Amérika hetta xitay bilen bolghan soda söhbitidimu bu mesilini otturigha qoysa bolidu".

Amérika dölet mejlisidiki mezkur guwahliq bérish yighinida yene, erkin asiya radi'osining prézidénti libbiy lyu guwahliqtin ötüp, erkin asiya radi'osining xélidin béri, xitayning intérnétke bolghan kontrolluqi heqqide etrapliq melumat bérip kelgenlikini éytti. U yighinda yene, Uyghur élidiki söz we axbarat erkinlik ehwalining xitay boyiche nachar ikenlikini eskertti. (Peride)