Аләм бошлуқидиму хитайниң әхләтлири ләйләйду

• Мухбиримиз вәлиниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Америкида чиқидиған "авиатсийә һәптилик гезити" ниң хәвәр қилишичә, америкиниң мәркизи ахбарат идариси 11 ‏- январ күни хитайниң сүний һәмраһларға һуҗум қилидиған қоралларни синақ қилип, бундақ башқурулидиған бомба билән өзи 1999 ‏- йили аләм бошлуқиға қоюп бәргән сүний һәмраһға һуҗум қилип уни 800 клометирдин артуқ игизлктә пачақлиғанлиқини байқиған.

Америка хитайдин сүний һәмраһқа һуҗум қилидиған қорални синақ қилишниң мәқситини дуняға чүшәндүрүшини тәләп қилди

Б б с ниң хәвәр қилишичә, америка, японийә, австралийә, канада қатарлиқ дөләтләр хитайни аләм бошлуқида һәрбий һуҗум характерлик қорал синақ қилди, дәп әйиблигән. Америка ташқи ишлар министирлиқи "буниңдин кейин дуняда аләм бошлуқида һәрбий тәйярлиқ мусабиқиси келип чиқмаслиқини үмид қилимиз" дегән. Ақсарайниң учур агентлиқи "хитай аләм бошлуқида сүний һәмраһни етип партлитип, уни тазилимиған" дәп әйибләп, хитайдин бундақ һуҗум характерлик қорални синақ қилишниң мәқситини дуняға чүшәндүрүшини тәләп қилған. Америкиниң кеңәш палатаси "америка хитай билән аләм бошлуқида һәрбий тәйярлиқ мусабиқиси елип бармайду" дәп җакарлиған. Әмма хитай һазирға қәдәр җим турувилип, қоюлған суалларни җавабсиз қалдурмақта.

Хитайниң һәрбий қисимлири чоң өзгириш ясаватиду

Пәнтиганниң йеқинда америка дөләт мәҗлисигә йоллиған доклатида баян қилинишичә, хитайниң һәрбий қисимлири һазир чоң өзгириш ясаватиду, өз туприқида тиркишиш җеңи елип беришнила нишан қилған хитай һәрбий қисимлири һазир рәқиблири билән юқирий техникилиқ қисқа вақитлиқ заманивий җәң қилишни нишанлиған һәрбий қисимға айланмақта.

Доклатта баян қилинишичә, хитай һәрбий хираҗәтләрни 3 һәссә ашуруш арқилиқ һазир район характерлик һәрбий тәңпуңлуқни бузуп ташлап, ядро қораллирини заманивийлаштуруп, қуруқлуқ вә деңиздики һәрбий күчини өстүрүп, район характерлик тәһдит болуп көтүрүлүп чиқмақта. Аләм бошлуқида хитайниң һәрбий һуҗум характерлик қоралларни синақ қилғанлиқи көпинчә һалда сүний һәмраһларға тайинип һәрбий алақә қилидиған америка үчүн ейтқанда бир сәзгүр мәсилә.

Җорҗи буш 2003 ‏- йили "америка өзиниң сүний һәмраһ сестимисиға һуҗум қилған дүшминигә зәрбә бериду" дәп җакарлиған иди

Лавра григо ханимниң "йәршари бихәтәрлики" журнилда елан қилған "сүнйи һәмраһларға қарши туридиған қораллар тарихи" дегән мақалисидә баян қилинишичә, совет иттипақи 1950 ‏- йиллардин башлапла сүний һәмраһларға һуҗум қилидиған болистик бомба ясашқа киришкән иди. Совет иттипақи 1960 ‏- йили америкиниң U-2 бәлгилик җасуслуқ айрупиланини сүний һәмраһқа һуҗум қилидиған қорал билән атқандин кейинки 40 йилдин буян, америка билән русийә аләм бошлуқида қоллинидиған һәрбий қоралларни чәкләш йолида илгириләватиду. 1963 ‏- Йили бу икки дөләт оттурисида бундақ қоралларни қисмән чәкләш келишими имзаланған иди. Совет иттипақи 1976 ‏- йилидин башлап бундақ қоралларни 160 клометирлиқ игизликтин 1600 километирлиқ игизликкичә болған даиридә синақ қилишни тохтатти. Шуниңдин кейинму, бу җәһәттә америка билән совет иттипақи оттурисида йеңи чәклимиләр имзалинип турди. Америка президенти җорҗи буш 2003 ‏- йили 4 ‏- айда, дуняда аләм бошлуқидики пән- техника әслиһәлиригә һуҗум қилишни мәқсәт қилған техникиларниң тәрәққи қилдуруливатқанлиқи, болупму һуҗум характерлик қозғитилған нур техникисиниң кеңәйтиливатқанлиқиға қарита "америка өзиниң сүний һәмраһ сестимисиға һуҗум қилған дүшминигә зәрбә бериду" дәп җакарлиди.

Җаллат қолидики хәнҗәрни коктат тоғраш үчүн десә ким ишиниду?

Б б с ниң тор бетигә хоңкоңдин йезилған бир обзорда "җуңго аләм бошлуқи техникиси җәһәттә америка билән русийидин бир нәччә он йил кейин, америка билән русийә сүний һәмраһлирини аләм бошлуқидин қайтуруп келәләйду, лекин хитай ундақ қилалмайду. Хитай һазирқи аләм техникисини ғәрбтин оғрилап кәлгән, әмма һәммини толуқ оғрилап келәлмигәчкә, хитай һазир өзи чиқарған сүний һәмраһларни қайтуруп келидиған техникиға игә әмәс, шуңлашқа өзи аләм бошлуқиға чиқарған сүний һәмраһ конирап кәткәндә уни етип партлитип, инсанийәтниң ортақ байлиқи болған аләм бошлуқида әхләт пәйда қилмақта,җуңгониң техникиси сақта техника" дейилгән. Шенҗендин йезилған бир обзорда "америкиға йетишивалимиз дегән шуар әмәлгә ашти, америкида, русийидә бар техника һазир җуңгодиму бар, биз буниңдин пәхирлинимиз, биз буни тинчлиқ үчүн ишлитимиз" дейилгән. Чуңчиңдин йезилған бир обзорда "җаллат қолидики хәнҗәрни коктат тоғраш үчүн десә ким ишиниду?" дейилгән. (Вәли)