Amérika dölet mejlisi xitay herbiy tereqqiyati heqqide ispat bérish yighini ötküzdi


2005.07.28

Charshenbe künidiki bu ispat bérish yighinini amérika dölet mejlisi awam palatasining herbiy ishlar komitéti oyushturghan bolup, buninggha yene amérika miras fondi jem'iyitining mutexessislirimu qatnashti.

Tasik: xitayning herbiy zamaniwélishishi asiyaning herbiy tengpungliqini özgertti

Yighinda söz qilghan mezkur jem'iyetning xitay ishliri mutexessisi jon tasik dölet mudapi'e ministirliqi élan qilghan bu doklatning, amérikidiki siyasiy tedbir tüzgüchilerning xitayning herbiy tehditini chüshinishige yardem bolidighan muhim höjjet hésablinidighanliqini bildürdi. U mundaq dédi:

"Amérika dölet mudapi'e ministirliqining, xitay herbiy tereqqiyati toghrisidiki 2005 - yilliq doklati, amérikining memuriy da'iriliri we dölet mejlisige, shundaqla teywen hökümiti we amérikining asiya-tinch okyan rayonidiki ittipaqdash döletlirige agahlandurush béridu. Xitay hazir del mushu asiya tinch- okyan rayonigha bash bolmaqchi".

Lékin amérika dölet mejlisi, mudapi'e ministirliqi chiqarghan bu doklatning mezmunigha unchilik heyran qalmidi. Herbiy ishlar komitétining re'isi donkin xantér bu heqte toxtulup mundaq dédi:

"1990 - Yillarning béshidin bashlap, xitay herbiy xirajitining éshish sür'iti uning iqtisadiy tereqqiyat sür'itidinmu téz boldi. Xitayning herbiy tereqqiyati hazir asiyaning herbiy tengpungluqini özgertiwatidu. Ötkenki yérim esirdin buyan, bu yerdiki herbiy tengpungluq asiya tinch-okyan rayonining muqimliqini saqlashqa paydiliq bolup kelgen idi. Shunga nöwettiki weziyet bizning déqqitimizni tartishi kérek".

Yighinda xantér ependi yene mutexessislerning amérika dölet mejlisige bu heqte telep we pikirlirini sunushini ümid qilidighanliqini shundaqla buning siyasiy tedbir tüzüp chiqquchilarning munasiwetlik chare tépishigha paydiliq bolidighanliqini bildürdi.

Kréymér: amérika xitayning kelgüsidiki yoligha tesir körsiteleydu

Amérika dölet mudapi'e ministirliqining xelq'ara bixeterlik ishliridiki sabiq yardemchi ministiri frenklin kréymir yighinda, gerche xitay herbiy küchining zor derijide éshishi amérikigha riqabet bolsimu, emma amérika-xitay ikki döletning herbiy tirkishishining aldini alghili bolmaydighan mesile emesligini bildürdi. U mundaq dédi:

"Dölet mudapi'e ministirliqining doklati, xitayning hazir istratégiye töt kochisida turghanliqini ochuq körsitip berdi. Bu dégenlik, amérika we dölet mejlisidiki bu komitét xitayning kelgüside yene qaysi yolni méngishigha tesir körsiteleydu dégenlik. Shundaqla biz yene bundaq qilish üchün dölitimizning diplomatik yol, uchur tarqitish , iqtisadiy küch we herbiy küch qatarliqlargha oxshash fonkitsiyilirini ishqa sélishni kapaletke ige qilishimiz kérek".

Kréymér ependi yene, teywen mesilisining amérika bilen xitay otturisida herbiy toqunush kélip chiqishidiki muhim nuqta ikenlikini, shunga bu mesilini janliq bir terep qilishning, toqunushning aldini élishtiki halqiliq mesile bolidighanliqini bildürdi. U mundaq dédi:

"Bu yerde oxshashla muhim bolghini, teywen mesilisi amérikiningla mesilisi emes. Eger ikki qirghaqta toqunush yüz berse, bu teywen bilen amérikighila emes belki pütün rayon'gha hetta pütün dunyagha tesir körsitidu. Shundaqla xitayni éytsaq, bu rayonning bixeterliki we muqimliqi amérikila emes belki xitay özimu endishe qilishqa tégishlik ish".

Fishér: amérika, asiyadiki ittipaqdashliri bilen bolghan munasiwetni kücheytishi kérek

Mezkur ispat bérish yighinida yene, washin'gtondiki xelq'ara weziyetni bahalash we istratégiye tetqiqat merkizining mu'awin re'isi richard fishérmu söz qilip, xitayning asiya tinch-okyan rayonidiki herbiy tehditige taqabil turushning muhim yolini körsitip, buning, amérikining bu rayondiki bashqa ittipaqdash döletliri bilen bolghan munasiwetni kücheytish ikenlikini bildürdi. U mundaq dédi:

"Amérika bu démokratik döletler bilen bolghan ittipaqdashliq munasiwitini téximu kücheytishi kérek hemde xitayning kelgüsidiki tajawuzchiliq herikitining aldini élish üchün derhal birleshme herbiy manéwir ötküzüshni oylishishi kérek".

Mudapi'e ministirliqining sabiq emeldari frenklin kréymir yene, amérikining xitay bilen herbiy alaqe baghlishiningmu muhimlighini eskertip, xitayning rehberlik qatlimidiki hemme kishilerningla amérikini düshmen dep qarimaydighanliqini, shunga ikki terep otturisida qerellik alaqe élip bérishning bezi uqushmasliqlarning aldini alidighanliqini eskertti. (Peride)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.