Xitayning herbiy tereqqiyati heqqide washin'gtonda muhakime yighini ötküzüldi

• Muxbirimiz peridening bu heqtiki melumati
• Download story audio

2004-Yili 6-dékabir. Béyjingdiki herbiy muzéyxanidiki "qizil bayraq" -2 bashqurulidighan bomba. AFP

Amérika-xitay siyasiti fondi jem'iyiti yéqinda xitay herbiy tereqqiyati heqqide muhakime yighini uyushturghan bolup, mezkur muhakime yighinda aldi bilen, amérikining xitaydiki elchixanisida 1991 - yilidin 1995 -yilighiche sabiq bash elchi bolup ishligen stepléton roy ependi öz köz qarishini bayan qilip, xitayning herbiy tereqqiyatini rawajlandurushta teywenni nishanlighan bolushining natayin ikenlikini bildürdi. U mundaq dédi:

"Xitay rehberliri meyli hazirqi bush hökümiti dewride yaki uning aldida bolsun xitay siyasiti we özlirining heriketlirini ochuq chüshendürgen. Xitay, amérika bilen muqim we qurulush xaraktérlik munasiwet ornitishni zörür dep qaraydu".

Roy ependi yene, xitayning urush qozghash arqiliq uzun yilliq tereqqiyat istratégiyisini buzushni xalimaydighanliqini bildürdi. U sözide, xitay iqtisadining tereqqiyati we uniwérsal dölet küchini kücheytishning, xitayning wekil xaraktéridiki birhökümet bolushidiki birdin-bir bésishqa tégishlik yol ikenlikini, shundaqla buning del, amérika hökümiti xitaydin érishmekchi bolghan bir nishan ikenlikini bildürdi.

Xitayning herbiy tereqqiyatini kücheytishide teywendin bashqa seweb qaysi?

Roy sözide yene, amérika dölet mudapi'e ministirliqining xitayning herbiy küchi heqqide chiqarghan yilliq doklatida toxtilip, amérikining heqiqeten bu mesilige köngül bölüshi lazimliqini tekitlidi. Emma u yene, xitayning bir yétiliwatqan dölet ikenlikini, uning üstige xitay rusiye, hindistan we yaponiye qatarliq küchlük döletler bilen chégrilinip turghachqa, shunga özining herbiy küchini tereqqiy qildurushqa zörür bolghanliqini eskertti.

Mezkur muhakime yighinigha yene, sabiq amérika déngiz armiye admirali érik makwadonmu qatniship, xitay hökümitining yéqinqi armiyini zamaniwilashturush herikitining, merkiziy rehberlik qatlimining teywen mesilisige qarita herbiyni tereqqiy qildurush teliwi boyiche élip bérilghanliqini bildürdi. U mundaq dédi:

"Xitay terep meyli herikiti bilen bolsun yaki yazmiche bolsun, xitay we xitay azadliq armiye rehberlirining nishanini ochuq éytip qoyghan. U bolsimu, xitayning nishani, teywen kirizisi yüz bergende, xitayning teywen armiyisini téz sür'ette omumiyüzlik bitchit qilish, shundaqla amérikining qarshiliqigha taqabil turush iqtidarini yétildürüsh".

Érik makwadon shu sewebtin xitay hökümitining urush paraxotlirini tapalaydighan we uni weyran qilish iqtidarigha ige bolghan ottura we qisqa musapiliq bashqurulidighan bombilarni yasashqa jiddiy tutush qiliwatqanliqini eskertti.

Teywen boghuzi urushida kélip chiqidighan aqiwet qandaq bolidu?

Amérikining xitaydiki yene bir sabiq bash elchisi ches frimenmu yighinda söz qilip, teywen, amérika we xitay her üchila terepning teywen boghuzida urush partlisa kélip chiqidighan "zor aqiwet" ni éniq bilishi lazimliqini bildürdi. U urush aqiwiti heqqide toxtulup mundaq dédi:

"Teywenning 50-60 yillardin buyan berpa qilghanlirining hemmisi xeter astida qalidu. Oxshashla xitayningmu déng shyawpingning ishikni échiwétish islahatidiki 25 yildin buyan qolgha keltürgen netijilirining hemmisi éghir derijide keynige chékinidu. Shundaqla amérikimu öz tupriqining bu urushning bir qismigha aylanmasliqigha kapaletlik qilalmaydu".

Frimen ependi sözining axirida teywen mesilisining nahayiti "danaliq" bilen bir terep qilinishi lazimliqini tekitlidi. (Peride)