Йүннәндики хероин әткәсчилики билән шуғуллиниватқан уйғурларниң тәқдир-қисмәтлири

• Мухбиримиз гүлчеһрәниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

1999-Йили 25-май күни бир хитай сақчиси бейҗиңдики зәһәрлиқ чекимликкә қарши туруш тәрбийиләш мәркизи алдида . AFP

Уйғурлардин игилишимизгә қариғанда, нөвәттә уйғур елидин һәр хил сәвәбләр билән хитай өлкилиригә берип сода яки башқа ишлар билән шуғуллиниватқан уйғурлар барғанчә көпәйгән болуп, буларниң ичидә мәхсус зәһәрлик чекимлик содиси йәни хероин әткәстичилики билән шуғуллиниватқанларму хели көп нисбәтни игиләйдикән.

Йүннән өлкиси, дунядики зәһәрлик чекимлик териш базилириниң бири болған берма билән чегрилиниду. Бу өлкә зәһәрлик чекимлик һәмдә әйдизгә охшаш яман кесәлликләр ямриған районларниң бири. Мәтбуатларда елан қилинған бәзи мәлуматларға қариғанда бу җайда 5000 чә уйғур болуп, буларниң көп сандикиси йүннәнниң хитай - берма чигриси йәни хероин әткәтчиликиниң базиси һесаблинидиған рүйли шәһиридә икән.

Улар юрт, аилә‏- җәмәтини бирлик қилип гуруһларни тәшкиллигән болуп, асасән хероин елип -сетиш, тошуш яки шуниңға мунасивәтлик ишлар билән шуғуллинидикән. Уларниң ичидә қери-яш, бала һәтта еғираяқ аялларму бар икән.

Рүйлидики уйғурлар немә ишларни қилиду?

Уйғур елидин зәһәрлик чекимлик чәкләш хизмити мунасивити билән рүйлигә барған бир уйғур сақчиниң йүннәндики уйғурлар һәққидә елан қилған бир мақалисидә, хитайға зәһәрлик чекимликниң әң чоң кириш еғизи рүйли һәмдә рүйлидики уйғурларниң немә ишлар билән шуғуллиниватқанлиқи һәққидә тохтилип мундақ йезилған:

"Рүйли хитай билән берминиң чегрисидики гүзәл, кичик бир шәһәр. Бермида терилған әпюн пишшиқлап ишлинип хероинға айланғандин кейин йүннән өлкиси арқилиқ хитайниң башқа җайлириға тошулиду. Рүйлида бир гирам сап хероинниң баһаси 60 йүән болуп, күнмиңға тошуп келинсә 200 йүән, башқа җайларға тошулғанда қолдин‏- қолға өткичә башқа нәрсиләр билән қошуп пишшиқлап ишләнсә техиму көп пайда алғили болиду. Мана мушундақ зор пайдиниң күшкүртүши билән уйғурлиримизму җенини алқиниға елип қоюп хероин әткәсчилики билән шуғулланмақта. Һәтта өзи биләнла тохтап қалмай ака -ука, ача - сиңиллирини һәтта ата, ана, пәрзәнт, хотунлириниму тартип кирмәктә. Йүннәндә бәш миң әтрапида, рүйлиниң өзидила 3000 әтрапида уйғурлар бар. Улар асасән үрүмчи, қәшқәр, ғулҗа, хотән қатарлиқ җайлардин кәлгән. Бу уйғурлар йүз пирсәнт хероин әткәстчилики вә шуниңға мунасивәтлик ишлар билән шуғуллиниду ".

Пул вәсвәсисидә аниларму инсаний хислитидин айрилмақта

Бу йәрдә даим уйғурлар йәрликкә қоюлуп туриду. Бирақ һечқайсиси өз әҗили билән өлгән әмәс. Соттин өлүмгә һөкүм қилип етилғанлар, зәһәр чекип қетип қалғанлар, хероинни йүтүп тошуймән дәп қорсиқида ечилип кетип зәһәрлинип өлгәнләр бу йәргә қоюлиду. Нурғунлириниң қәбрисиниң бу йәрдә икәнликини һәтта аилидикилириму билмәйду, бу йәрдикиләр болса, қәбристанда ятқанларниң кимликиниму билмәйду, сүрүштүрүшниму халимайду, чүнки бу йәрдә һаят билән өлүмниң анчә пәрқи йоқ, һаятларму өлүк, роһи аллиқачан өлгән.

Мәзкур мақалини язғучи йәнә рүйлида хероин тошуш билән шуғулланған уйғурлар арисида кишини ечиндуридиғини шундақла йиргәндүридиғини икки қат аялларниңму бу паскина иш билән шуғуллинишидур, дәп мундақ язиду:

"Қанун бойичә 50 гирамдин артуқ хероин тошиса өлүм җазаси берилиду. Йүннәндә зәһәр тәкшүрүш‏- тутуш тәдбирлири бир қәдәр мукәммәл, зәһәр елип меңиш интайин мүшкүл әмма бу йәрдики уйғурлар җинайи ишлар қанунидин йочуқ тапқан. Җинайи ишлар қанунида "һамилдар аяллар, бир яшқа тошмиған балисини имитиватқан аяллар қанунға хилаплиқ қилса сиртқа кепилликкә беришкә болиду. Йәнә 14 яшқа тошмиғанлар җазаланмайду " дәп бәлгиләнгән. Шуниң билән еғир аяқ уйғур аяллар рүйлида йиғип кәтти. Коча -кочиларда қосиқини домбайтип йүргән еғираяқлар көпсанлиқи маралбеши, илидин кәлтүрүлгән. Өткән йили -3 айдин тартип нурғун уйғур еғир аяқ аяллар хероинни мунәк қилип орап ютувелип меңип, зәһәр қорсиқида йерилип кетип өлди вә бәзилири тошуп тутулди. Тутуп туруш орунлирида мәһбусларниң толиси уйғур болуп, бичарә деһқан хотунлар һәм кишиниң нәпритини қозғиса һәм ичини ағритиду. Сесиқ зәй камирларда начар, мусулманчә дегәндин еғиз ачқили болмайдиған нәрсиләрни йәп шу йәрдә бошанди. Қоюп бәрсә әтисила йәнә хероин тошуп тутулди ". Рүйлида хизмәттә болған бу сақчиниң мақалисидә көрситишичә, рүйлида зәһәрлик чекимлик әткәсчилики билән шуғуллинип сақчиларниң қолиға чүшкәнләр арисида мушундақ еғир аяқ аяллардин башқа, балилар һәмдә 60 яштин һалқиған пәриштә сүпәт момайларму бар икән.

Роһ өлгән җай

Мақалидә, йүннәндә зәһәрлик чекимлик әткәсчилики билән шуғуллиниватқан уйғурларниң һәр хил сәвәбләр билән өлүватқанлиқини, пул тапимиз дәп өликиниң яқа юртларда қеливатқанлиқини, рүйлида һәтта бир мусулманлар қәбристанлиқи пәйда болғанлиқини тилға елип мундақ язған: "бу йәрдә даим уйғурлар йәрликкә қоюлуп туриду. Бирақ һечқайсиси өз әҗили билән өлгән әмәс. Соттин өлүмгә һөкүм қилип етилғанлар, зәһәр чекип қетип қалғанлар, хероинни йүтүп тошуймән дәп қорсиқида ечилип кетип зәһәрлинип өлгәнләр бу йәргә қоюлиду. Нурғунлириниң қәбрисиниң бу йәрдә икәнликини һәтта аилидикилириму билмәйду, бу йәрдикиләр болса, қәбристанда ятқанларниң кимликиниму билмәйду, сүрүштүрүшниму халимайду, чүнки бу йәрдә һаят билән өлүмниң анчә пәрқи йоқ, һаятларму өлүк, роһи аллиқачан өлгән".

Апторниң чүшәндүрүшичә, йүннәндики зәһәрлик чекимлик әткәсчилики билән шуғуллиниватқан уйғурлар һәққидә йезилған бу йирик мақалә, ибрәт қилиш, немә үчүн уйғурларниң хитай өлкилиридә қарши елинмайдиғанлиқиниң сәвәблирини тонуштуруш, шундақла мушу йолға маңған уйғурларни тосуп қелиш мәқсидидә йезилған. Һазир уйғур елидики оқурмәнләрдә күчлүк ғулғула пәйда қилған. Намратлиқтинму? наданлиқтинму?

Уйғурчә тор бәтләрдә бәзиләр бу мақалиниң техиму кәңрәк тәшвиқ қилинишиниң зөрүрликини ипадиләп" буни мәтбуатларда кәң амма көридиған орунларда елан қилип хәлққә ибрәт қилайли, билмәй бу йолға кирип қалғанлар өзини тартсун, кирмәкчи болғанлар һошини тапсун, болса уйғур елидики мунасивәтлик тармақларму бу ишқа күчисә болатти. Һеч болмиғанда бу ишниң йәнә давамлишишиниң болсиму алдини алайли, һәммиси наданлиқтин болған ишлар, хәлқимиз намрат болсиму надан болмиған болса, мушундақ ишлар болмайтти. . . . "Дегәндәк пикирләрни қатнаштурмақта. Зәһәрлик чекимлик шундақла буниңға мунасивәтлик мәсилиләр уйғурларда йеқинқи 10 йилдин буян омумий бир иҗтимаий мәсилигә айланди. Уйғур яшлириниң көпләп зәһәрлик чеклимликләрниң қурбаниға айлиниватқанлиқи һәр бир уйғурни әндишигә салмақта, әмма мәхсус зәһәрлик чекимлик билән шуғуллиниватқан уйғурларниңму бунчә көп салмақни игиләйдиған дәриҗигә йәткәнлики һәқиқәтәнму аңлиған кишини шүркәндүридиған бир еғир мәсилә.

Биз йүннәндики уйғурларниң зәһәрлик чекимлик әткәсчилики билән шуғуллиниш әһваллири һәққидә аңлиғучилиримизни йәниму тәпсили мәлуматларға игә қилиш мәқсидидә мунасивәтлик орунлардин издәндуқ.

Уйғур елидики мәлум җамаәт хәвпсизлик оргинида ишләватқан бир уйғур сақчи зияритимизни қобул қилип, өзи йүннәнгә бармиған болсиму әмма бу әһвалларни хизмәт мунасивити билән йүннәнгә барған хизмәтдашлири һәмдә қолға чүшкән бәзи хероин әткәсчилики билән шуғулланған җинайәтчиләрдин аңлиғанлиқини билдүрди.