Héytgah meschiti haraq botulkilirida

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Gerche Uyghur élidiki asasliq millet bolghan Uyghurlarning diniy étiqadi hemde milliy örp adetliride haraq ‏- sharap ichish cheklen'gen bolsimu, emma yéqinqi nechche on yildin buyan türlük sewebler tüpeyli bir qisim Uyghurlarda haraqqa nisbeten cheklesh tuyghusi ajizlashti.

Shuning bilen teng , ular Uyghur élide hemde xitayda yasalghan haraqlarning eng köp istimalchilirigha aylandi, emma ular shirege tiklen'gen haraqlar arisida "bayawandiki bulaq" markiliq alahide yasalghan haraqning butulka hem korupkilirida Uyghur musulmanlirining eziz tawapgahi, ulugh héytgah meschitining körünüshi chüshürülgenlikini körgende qattiq ghezepke kelmekte.

" Ili jinggu haraqchiliq cheklik shirkiti " bayawandiki bulaq markiliq haraq mehsulatigha "héytgah meschiti" ning süritini chaplap bazargha salghanliqi gerche nöwette Uyghurlarning tor betliride küchlük inkas qozghighan témigha aylan'ghan bolsimu , emma bu haraq ishlepchiqiriliwatqanliqigha shundaqla Uyghur élide yaqturup istimal qiliniwatqanliqigha besh yildin ashqan iken. Haraq we héytgah meschitidin ibaret ziddiyetlik uqumlarning haraq botulkisida birleshtürülgenliki munasiwiti bilen Uyghurlarda qozghalghan naraziliq pikirler sewebidin muxbirimiz gülchéhrening igiligen melumatlirigha diqqet bergeysiz.

Haraq botulkisidiki bimenilik

Musulmanlarning Uyghur élidiki dangliq meschiti ,qeshqer diyarigha jaylashqan ulugh tawapgahi héytgah jamesi besh yüz yilliq tarixqa ige muqeddes jay . Emma bu meshhur muqeddes meschit namining bügünki künde islam dinida haram dep cheklinidighan haraqning botulka korupkilirida ishlitilishi tolimu bimenilik.

Shundaqla buning diniy hem milliy örp ‏- adetlerge emel qilip kéliwatqan Uyghurlar arisida ghulghula qozghishi tebi'iy , yéqindin buyan her qaysi Uyghur tor betliride bu heqtiki mulahiziler eng awat témigha aylandi. Intérnétte bu heqte pikir bayan qilghan Uyghurlarning inkasliridin körüwélishqa boliduki , héytgah meschitining haraq botulkisida peyda bolushi Uyghurlarning diniy étiqadigha , milliy örp ‏- aditige hörmet qilmighanliqining , munasiwetlik da'irilerning mes'uliyetsizlikining ipadisi dégen'ge oxshash pikirler asasiy salmaqni igilimekte.

Biz Uyghurlarda birdek naraziliq qozghawatqan mezkur mesilini keltürüp chiqarghan ili jinggu haraq cheklik shirkiti hemde bu shirketning bayawandiki bulaq markiliq hariqining koropka hem butulkisini layihiligen shibéy fuley élan basma cheklik shirketliri bilen alaqiliship mesilining seweblirini éniqlashqa tirishtuq.

Uyghur élidiki xitay shirketliri Uyghurlarning étiqadi hem örp ‏- aditige ehmiyet bermeydu

Ilidiki, qazaqistan bilen Uyghur éli chégrisi etrapigha jaylashqan jinggu haraq cheklik shirkitining haraq ishlesh zawutigha téléfon qilduq.

Téléfonni alghan bu xitay , shirketning mehsulatlarni sétish bölümige mes'ul xadim bolup , epsuslinarliqi , u héytgah meschitinimu bilmeydiken. U bizning néme üchün héytgah meschitining süritini haraqqa ishletkenlikini , shirketning néme üchün Uyghurlarning diniy milliy héssiyatigha sel qarighanliqini sorighinimizda u shirkettikiler Uyghurlarning hemde musulmanlarning örp ‏- adetlirini chüshinip ketmigechke buninggha ehmiyet bermigen bolushi mumkin dep jawab berdi.

Uning bildürüshiche , bu haraq zawuti 2005 - yili iqtisadi sewebtin berbat bolghan bolup , haraq ishlepchiqirishtin pütünley toxtaptu ,u peqet zawutta éship qalghan mehsulatlirini bir terep qilishqa qalghan birdin ‏- bir xadim iken. U yene " ilgiri ishlen'gen bir qisim mehsulatlirimiz yenila bazarda bolushi mumkin "dédi.

Uning bildürüshiche , bayawandiki bulaq markiliq bu haraq ishlepchiqirilghan'gha besh ‏- alte yil bolghan bolsimu , bu heqte yerlik xelqte naraziliq pikir peyda bolghanliqini tunji qétim anglishi iken . U bu heqte " bizning bu jaydiki milliylar mundaq ishlargha bek sezgür , emma bu mehsulat bazargha sélinip nahayiti bazar tapti . Hazirgha qeder birer adem bu heqte bizge pikir bérip baqmidi" deydu.

"Musulman istimalchilar haraqta islam belgisini körgendin kéyin sétiwalidu... "

Biz yene, bayawandiki bulaq namliq 48 gradusluq aq haraqqa héytgah meschitining körünüshini asas qilip ishlitip marka hem koropka layihiligen , ürümchidiki shibéy fuley élan basma cheklik shirkitining dériktori lyu wéyjinggha téléfon uliduq.

Lyu dériktormu ?

‏- He men. Bu fuley shirkiti.

-Men erkin asiya radi'osi muxbiri. Men sorap baqsam , bayawandiki bulaq markiliq haraqni bilemsiz ?

‏- Bilimen , bu haraq shinjangda dangliq markiliq haraq.

‏-Bu haraqning karupkilirini siler layihiligenmu?

‏- Shundaq , biz layihiligen . Üstide hilal ay shekli bar qurulush chüshürülgen marka barmiken, he shu biz layihiligen musulmanche marka.

-Siler néme üchün haraq markisigha musulmanlarning meschitini ishlettinglar?

‏- Meschitning belgisini demsiz , shinjangda sétilidighan ishlepchiqirilghan her qandaq mehsulatta shundaq musulmanche belge bolushi shert . Chünki shinjangda yashawatqan az sanliq, musulman dégendek amma, peqet shu belgini körgendila andin mehsulatni sétiwalidu.

-Undaqta haraq musulmanchimu ?

‏- Haraq zawutta ishlepchiqirilidighan sana'et mehsulati uni musulmanche yaki emes dep ayrimaydu.

- Undaqta islam dinida haraq cheklinidighanliqini bilemsiler?

‏- Uni bilimen , lékin az sanliq millet istimalchiliri mushu musulmanche belgini körgendin kéyin sétiwalidu . Buni biz békiteleydighan ish emes , buni döletlik milliy we diniy ishlar komitétliri belgiligen.

- Démek haraqqa choqum musulmanche belge qoyush xitay döletlik milliy ishlar komitéti teripidin belgilen'genmu?

- Toghra.

-Uningdin bashqa soda ‏- sana'et bashqurush tarmaqlirining testiqlishi bilen bu layihiligen mehsulatliringlarni bazargha salalaysiler shundaqmu?

‏- Shundaq, milliy ishlar komitéti , soda sana'et memuriy bashqurush idarisi hemde yémek ‏- ichmeklerning süpitini tekshürüsh tarmaqliri teripidin qandaq mehsulatlargha musulmanche belgini ishlitishke bolidighanliqi ruxsiti bérilgendin kéyin bu xil belgilerni ishlitimiz.

- Siler bayawandiki bulaq markiliq aq haraqning butulka hemde korupkilirini layihiligende héytgah meschitidin yaki qeshqerdiki munasiwetlik orunlardin héytgahning süritini ishlitish ruxsitini aldinglarmu?

Bu so'alimgha u xuddi men orunsiz so'al sorighandek küldi.

Siler buni igilep néme qilmaqchi?

- Nöwette Uyghurlarda héytgah meschiti süretlirining haraq botulkilirida peyda bolghanliqigha naraziliq peyda boldi, ular buni musulmanlarning diniy étiqadi, milliy örp ‏- aditige hörmet qilmighanliq dep tenqid qilmaqta. Chünki héytgah meschiti musulmanlarning ulughlaydighan orni . Siz ammining bu heqtiki so'allirigha qandaq jawab bermekchi?

- Undaq bolsa , bu so'algha hazir qandaq jawab bérishni bilmidim.

-Bu heqte naraziliq kücheymekte siler layihiligen bu nersilerning musulmanlarning ghururigha tegkenlikini hés qilip yetmidingizmu?

‏- Undaq bolsa bu , bizning xizmitimizdiki bir sewenlik boptu.

- Siler musulman az sanliq milletler yashawatqan rayondiki bir shirket,néme üchün yerlik ammining diniy we milliy örp ‏- adetlirige ehmiyet bermeysiler?

‏- Bu mesilini men éniqlighandin kéyin bir néme diyeleymen.

Mana bu Uyghur élidiki15 yildin buyan dangdar haraq we bashqa mehsulatlarning élan hemde markilirining layihisini ishlewatqan chong shirketning dériktorining Uyghurlar hemde musulmanlargha bolghan chüshenchisi. Xitaydiki eng chong musulmanlar olturaq rayonida yashawatqan karxanichining islam dinigha bolghan chüshenchisi shundaqla mes'uliyet éngi.

Undaqta ulugh héytgah meschitining imamlirining, meschitning aq haraq botulkilirigha chüshürülgenlikidin xewiri barmu ‏- yoq ? ular bu mesilige qandaq inkas qayturmaqchi ? buninggha qiziqsingiz , etiki anglitishimizgha dawamliq diqqet bergeysiz. (Gülchéhre)