Хитай һөкүмәтсиз тәшкилатларға қаратқан контроллуқни күчәйтмәктә

• Мухбиримиз пәридәниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Бейҗиңдики "әйҗишиң тәтқиқат мәркизи" мәсули, әйдиз паалийәтчиси ху җя.

Америка бирләшмә агентлиқиниң 31‏-авғуст елан қилған хәвиридә, нөвәттә хитай дөләт бихәтәрлики органлириниң хитайдики һөкүмәтсиз тәшкилатларға қаратқан түрлүк тәкшүрүш һәрикәтлириниң, һөкүмәтсиз тәшкилатларниң тәрәққиятиға тосқунлуқ қиливатқанлиқини язған. Хитайда һазир йеңи һөкүмәтсиз тәшкилатларни тизимға алдуруш тоңлитип қоюлған болуп, нөвәттики бар болған һөкүмәтсиз тәшкилатларниң паалийәт даирисиму барғансери кичикләп маңған. Шундақла хитай чәтәл мәблиғиғә еришкән һөкүмәтсиз тәшкилатларни техиму йеқиндин көзәтмәктә.

Хитай һөкүмити рәңлик инқилабниң йүз беришидин интайин әндишә қиливатиду

Хитайниң икки йилдин буянқи кишилик һоқуқ вәзийитини йеқиндин көзитип келиватқан чәтәл мәблиғиғә еришкән һөкүмәтсиз тәшкилат "бейҗиң ренҗичүән ишханиси" ниң қанун мәслиһәтчиси яң зәйшин бу һәқтә радиомизниң зияритини қобул қилип, хитай һөкүмитиниң һазир һөкүмәтсиз тәшкилатларни тизимға алдурушни тәсләштүридиған техиму қаттиқ бир йүрүш бәлгилимиләрни түзүп чиқишқа тәйярлиниватқанлиқини ейтти:

"Өткән йилила биз бу һәқтә учурларға еришкән идуқ. Чүнки, хитай һөкүмити илгирики сабиқ совет иттипақи вә шәрқий явропа дөләтлиридикидәк рәңлик инқилабниң йүз беришидин интайин әндишә қиливатиду. Рәңлик инқилаб дегинимиздә чәтәлниң адәм күчи вә маддий күч җәһәттики ярдими болупму иқтисадий ярдәмләрни көрситиду. Хитайниң бу җәһәттики әндишиси күчлүк болғачқа, һазир қайси тәшкилат чәтәл мәблиғиғә еришиватиду дегәнни айрип йүрмәстинла, бир туташ барлиқ һөкүмәттсиз тәшкилатларға қаратқан контроллуқни күчәйтти".

Хитай 2008 – йилдики олимпик һәрикитидин бурун тазилаш елип бериватиду

Бейҗиңдики "әйҗишиң тәтқиқат мәркизи" му чәтәл мәблиғиғә еришидиған бир һөкүмәтсиз тәшкилат болуп, у америка форт фонди җәмийитиниң ярдимигә еришәтти. Хитайниң бесими астида хизмитидин истипа беришкә мәҗбур болған мәзкур тәшкилат мәсули йәни әйдиз паалийәтчиси ху җя бу һәқтә тохтилип, хитай һөкүмитиниң форт фонди җәмийитини өз ичигә алған чәтәлләрдики фонди тәшкилатлириниң һәммисини хитай һөкүмитигә қарши дүшмән күчләр дәп қарайдиғанлиқини билдүрди:

"Хитайниң дөләт бихәтәрлики министирлиқи ениқ қилип ейтқан, улар форт фонди җәмийитигә охшаш орунларни мәқсәтлик һалда тинч йолда өзгириш һасил қилиш нишани билән һәрикәт қилиду дәп ойлайду. Шуңа мәхсус бихәтәрлик хадимлирини орунлаштуруп, бу органларниң паалийәт түрлирини қаттиқ көзитип туриду. Һазир хитай компартийисиниң сиясий -әдлийә органлири вә бихәтәрлик орунлири бирликтә тутуш қилип, 2008‏- йилидики олимпик йиғинидин бурун җәмийәт аманлиқиға тәһдит болидиған амиллар үстидин тазилаш һәрикити елип беришни пиланлаватиду"

Ху җя әпәндиниң ейтишичә, хитай даирилири һазир дөләт беҗи вә йәрлик баҗни тәкшүрүш қатарлиқ түрлүк усуллар билән мәбләғниң келиш мәнбәси вә йоллири үстидин җиддий тәкшүрүш елип бармақта икән.

Хитайдики һөкүмәтсиз тәшкилатлар һөкүмәт тәрипидин назарәт қилип турулиду

Америка бирләшмә агентлиқиниң хәвиридә мәлум болишичә, һазир хитайда 2-3 миң әтрапида һөкүмәтсиз тәшкилат бар болсиму, әмма тәшкилатларниң көлими адәттә кичикрәк һесаблинидикән. Шундақла бу һөкүмәтсиз тәшкилатларниң көп қисми муһит қоғдаш тәшкилатлири икән.

Ху җя әпәндиниң билдүришичә, хитайдики "тәбиәт дости" дегән йәнә бир аммивий тәшкилатни хитайниң мәмликәт сиясий кеңәш әзаси профессор ляң соңҗйе 1994‏- йили қурған болуп, бу орун тездинла хитайдики тәсир даириси чоң бир тәшкилатқа айланған иди. Әмма хитай даирилири бу тәшкилатниң хизмәт телефонлиридин тартип мәсул хадимларниң шәхсий телефонлириғичә назарәт қилип, уларниң арисидики барлиқ сөһбәтләрни аңлап турған. Шу сәвәбтин ху җя әпәнди хитайдики барлиқ һөкүмәтсиз тәшкилатларниң хитай һөкүмити тәрипидин назарәт қилинип туридиғанлиқини хуласилиди.

Ху җя йәнә, өткәнки 10 йилда хитайдики һөкүмәтсиз тәшкилатлар тәрәққиятиниң юқири пәллигә йәткәнликини, әмма кәлгүси 2-3 йилниң ичидә бу тәрәққият йөнүлүшиниң чоқум еғир тосқунлуқларға дуч келидиғанлиқини пәрәз қилди. Илгири хитайдики тәшкилатлар асасий җәһәттин һөкүмәт тәрипидин контрол қилинип турған болса, һөкүмәтсиз тәшкилатларниң йеқинқи йиллардин буян қайта баш көтүриши хитай һөкүмити үчүн чоң тәһдит һесабланди. (Пәридә)