Xitay hökümetsiz teshkilatlargha qaratqan kontrolluqni kücheytmekte

• Muxbirimiz peridening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Béyjingdiki "eyjishing tetqiqat merkizi" mes'uli, eydiz pa'aliyetchisi xu jya.

Amérika birleshme agéntliqining 31‏-awghust élan qilghan xewiride, nöwette xitay dölet bixeterliki organlirining xitaydiki hökümetsiz teshkilatlargha qaratqan türlük tekshürüsh heriketlirining, hökümetsiz teshkilatlarning tereqqiyatigha tosqunluq qiliwatqanliqini yazghan. Xitayda hazir yéngi hökümetsiz teshkilatlarni tizimgha aldurush tonglitip qoyulghan bolup, nöwettiki bar bolghan hökümetsiz teshkilatlarning pa'aliyet da'irisimu barghanséri kichiklep mangghan. Shundaqla xitay chet'el meblighighe érishken hökümetsiz teshkilatlarni téximu yéqindin közetmekte.

Xitay hökümiti renglik inqilabning yüz bérishidin intayin endishe qiliwatidu

Xitayning ikki yildin buyanqi kishilik hoquq weziyitini yéqindin közitip kéliwatqan chet'el meblighighe érishken hökümetsiz teshkilat "béyjing rénjichü'en ishxanisi" ning qanun meslihetchisi yang zeyshin bu heqte radi'omizning ziyaritini qobul qilip, xitay hökümitining hazir hökümetsiz teshkilatlarni tizimgha aldurushni tesleshtüridighan téximu qattiq bir yürüsh belgilimilerni tüzüp chiqishqa teyyarliniwatqanliqini éytti:

"Ötken yilila biz bu heqte uchurlargha érishken iduq. Chünki, xitay hökümiti ilgiriki sabiq sowét ittipaqi we sherqiy yawropa döletliridikidek renglik inqilabning yüz bérishidin intayin endishe qiliwatidu. Renglik inqilab déginimizde chet'elning adem küchi we maddiy küch jehettiki yardimi bolupmu iqtisadiy yardemlerni körsitidu. Xitayning bu jehettiki endishisi küchlük bolghachqa, hazir qaysi teshkilat chet'el meblighighe érishiwatidu dégenni ayrip yürmestinla, bir tutash barliq hökümettsiz teshkilatlargha qaratqan kontrolluqni kücheytti".

Xitay 2008 – yildiki olimpik herikitidin burun tazilash élip bériwatidu

Béyjingdiki "eyjishing tetqiqat merkizi" mu chet'el meblighighe érishidighan bir hökümetsiz teshkilat bolup, u amérika fort fondi jem'iyitining yardimige érishetti. Xitayning bésimi astida xizmitidin istipa bérishke mejbur bolghan mezkur teshkilat mes'uli yeni eydiz pa'aliyetchisi xu jya bu heqte toxtilip, xitay hökümitining fort fondi jem'iyitini öz ichige alghan chet'ellerdiki fondi teshkilatlirining hemmisini xitay hökümitige qarshi düshmen küchler dep qaraydighanliqini bildürdi:

"Xitayning dölet bixeterliki ministirliqi éniq qilip éytqan, ular fort fondi jem'iyitige oxshash orunlarni meqsetlik halda tinch yolda özgirish hasil qilish nishani bilen heriket qilidu dep oylaydu. Shunga mexsus bixeterlik xadimlirini orunlashturup, bu organlarning pa'aliyet türlirini qattiq közitip turidu. Hazir xitay kompartiyisining siyasiy -edliye organliri we bixeterlik orunliri birlikte tutush qilip, 2008‏- yilidiki olimpik yighinidin burun jem'iyet amanliqigha tehdit bolidighan amillar üstidin tazilash herikiti élip bérishni pilanlawatidu"

Xu jya ependining éytishiche, xitay da'iriliri hazir dölet béji we yerlik bajni tekshürüsh qatarliq türlük usullar bilen mebleghning kélish menbesi we yolliri üstidin jiddiy tekshürüsh élip barmaqta iken.

Xitaydiki hökümetsiz teshkilatlar hökümet teripidin nazaret qilip turulidu

Amérika birleshme agéntliqining xewiride melum bolishiche, hazir xitayda 2-3 ming etrapida hökümetsiz teshkilat bar bolsimu, emma teshkilatlarning kölimi adette kichikrek hésablinidiken. Shundaqla bu hökümetsiz teshkilatlarning köp qismi muhit qoghdash teshkilatliri iken.

Xu jya ependining bildürishiche, xitaydiki "tebi'et dosti" dégen yene bir ammiwiy teshkilatni xitayning memliket siyasiy kéngesh ezasi proféssor lyang songjyé 1994‏- yili qurghan bolup, bu orun tézdinla xitaydiki tesir da'irisi chong bir teshkilatqa aylan'ghan idi. Emma xitay da'iriliri bu teshkilatning xizmet téléfonliridin tartip mes'ul xadimlarning shexsiy téléfonlirighiche nazaret qilip, ularning arisidiki barliq söhbetlerni anglap turghan. Shu sewebtin xu jya ependi xitaydiki barliq hökümetsiz teshkilatlarning xitay hökümiti teripidin nazaret qilinip turidighanliqini xulasilidi.

Xu jya yene, ötkenki 10 yilda xitaydiki hökümetsiz teshkilatlar tereqqiyatining yuqiri pellige yetkenlikini, emma kelgüsi 2-3 yilning ichide bu tereqqiyat yönülüshining choqum éghir tosqunluqlargha duch kélidighanliqini perez qildi. Ilgiri xitaydiki teshkilatlar asasiy jehettin hökümet teripidin kontrol qilinip turghan bolsa, hökümetsiz teshkilatlarning yéqinqi yillardin buyan qayta bash kötürishi xitay hökümiti üchün chong tehdit hésablandi. (Peride)