Kishilik hoquqni közitish teshkilati: xitay diniy erkinlikke dawamliq ziyankeshlik qilmaqta

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Oqughuchilar, ürümchidiki islam inistitutidiki xitay dölet bayriqi ésilghan bir sinipta telim almaqta. AFP

Xitay hökümiti buningdin bir yil ilgiri diniy ishlarni bashqurushning yéngi belgilimisini élan qilip resmiy yolgha qoyghanda, bu belgilime xitay puqralirining diniy ibadet erkinlikige kapaletlik qilish we uni qoghdash rolini oynaydu, dep jakarlighan idi.

Yéngi diniy belgilime diniy erkinlikning téximu depsende qilinishigha yol qoydi

Diniy ishlarni bashqurush yéngi belgilimisining yolgha qoyulghinigha charshenbe küni bir yil toldi. Shu küni merkizi nyu - yorktiki kishilik hoquqni közitish teshkilatining mezkur belgilime yolgha qoyulghanliqining bir yilliqi munasiwiti bilen élan qilghan bayanatida eskertishiche, junggo puqralirining bu bir yil ichide diniy ibadet erkinliki burunqigha oxshashla xalighanche cheklimige uchrighan we xitay da'iriliri usulini özgertip, qanunlashturush nami astida diniy guruhlar we diniy zatlargha zerbe bérishke bashlighan.

Kishilik hoquqni közitish teshkilati, xitayda diniy erkinlik weziyitining burunqigha qarighanda éghirlashqanliqini bildürdi. Mezkur teshkilat bayanatida, "xitayning 'diniy ishlarni bashqurush belgilimisi' yolgha qoyulghan bir yildin béri, xitay puqralirining diniy erkinliktin behriman bolush hoquqi xalighanche cheklesh obyéktigha aylandi " deydu.

Kishilik hoquqni közitish teshkilatining eskertishiche, yerlik emeldarlar diniy pa'aliyetlerni basturmaqta. Din'gha étiqad qilidighan puqralarni tutqun qilish we qolgha élish, diniy sorunlarni taqash, diniy zatlarning pa'aliyiti, alaqisi, sayahiti we alaqilishish erkinliki cheklenmekte.

Xitayning diniy erkinlik weziyitide ötken bir yildin béri héchqandaq özgirish bolmighan

Kishilik hoquqni közitish teshkilati, bu bir yil jeryanida xitayning diniy ishlargha qaritilghan kontroli, yéngi belgilime élan qilin'ghanliqigha qarimay tibet we Uyghur aptonom rayonida kücheytildi, dep körsetti.

Kishilik hoquqni közitish teshkilati asiya bölümining dériktori bred adamsning eskertishiche, "yéngi belgilimide diniy ibadet erkinlikidin behriman qilish wedisini ijra qilishqa orun bérilmigen ". Bred adams "diniy ibadetning eng addiy mejburiyetlirini ada qilmaqchi bolghanlar qolgha élinmaqta, türmige tashlanmaqta yaki tehditke uchrimaqta " deydu.

Kishilik hoquqni közitish teshkilatining asiya bölümidiki mikkiy spéygilning eskertishiche, xitayning diniy erkinlik weziyitide ötken bir yildin béri héchqandaq özgirish bolmighan. Spéygil "buning eksiche xitay da'iriliri yéngi tosalghularni yaritip, yéngi qurulghan ibadet sorunlirini testiqleshni qiyinlashturuwetti. Diniy pa'aliyetlerni basturush pesiyip baqmidi. Bezi diniy guruhlar oxshimighan sewebler bilen basturulmaqta " deydu.

Uyghur éli we tibettiki weziyet éghir

Junggo hökümiti diniy pa'aliyetlerni qanun boyiche chekleydighanliqini éytqan. Emma belgilimining müjimelliki yerlik da'irilerning belgilimini ijra qilish jeryanida xalighanche chüshendürüsh hoquqigha igilikidur .

Kishilik hoquqni közitish teshkilati bayanatida, xitayning Uyghur aptonom rayonida yolgha qoyghan diniy siyasiti musulmanlarning diniy ibadet pa'aliyitige cheklime qoyghanliqini alahide tilgha aldi. Bayanatta, "xitayning gherbidiki nopusi Uyghur musulmanlirini asas qilghan shinjangda, adettiki islamgha da'ir tékistlar qet'i men'iy qilin'ghan. Yash‏- ösmürlerge diniy telim - terbiye bérish cheklendi we ata‏- ana we muderrisler jazalinish obyéktigha aylan'ghan " deydu.

Merkizi washin'gtondiki amérika Uyghur jem'iyiti teripidin in'gilizche neshr qilin'ghan "sherqiy türkistan we Uyghurlar" namliq kitapchida körsitilishiche, xitay hökümiti Uyghur aptonom rayonida her qaysi meschit tamlirigha "partiye we ittipaq ezaliri, dölet ishchi - xizmetchiliri, dem élishqa we pinsiyige chiqqanlar, 18 yashqa toshmighan yash ‏- ösmürler, kent kadirliri we ayallarning meschitke kirip diniy pa'aliyet bilen shughullinishigha bolmaydu " dégen agahlandurushlarni chaplighan.

Bayanatta kishilik hoquqni közitish teshkilati, xitay hökümitining tibet aptonom rayonida ötken yili rahib we rahibelerni xitay kompartiyisi tallighan benchen lamagha ita'et qilishqa mejburlighanliqini bildürdi. Kishilik hoquqni közitish teshkilatining eskertishiche, xitay hökümiti "tibet ezeldin tartip junggoning bir qisimi ikenlikini étirap qilmighan yaki dalay lamagha ita'et qilmasliqni we xitay tallighan ben chen lamagha ita'et qilishni ret qilghan rahiblarni ibadetxanilardin qoghlap chiqarghan".

Xitayning diniy belgilimisidiki maddilar mujimel

Xitayning diniy ishlar bashqurush belgilimisi 2004 - yili 7 - ayning 7 - küni xitay dölet kabintining 57- nöwetlik da'imiy ezalar yighinida maqullan'ghandin kéyin, 2005 - yili 3 - ayning 1 - küni resmiy yolgha qoyulghan. Belgilimide mezkur qa'idini tüzüshning nishani "puqralarning diniy ibadet erkinlikige kapaletlik qilip, din we jem'iyet inaqliqi, normal diniy pa'aliyetler, diniy guruhlar, diniy sorunlar we din'gha ishinidighan puqralarning qanuniy hoquqini qoghdash " dep tekitleydu. Emma közetküchilerning eskertishiche, belgilimining munasiwetlik maddiliri müjimel bolup, bu, yerlik emeldarlarning diniy zatlar, diniy sorunlar we diniy pa'aliyetlerni éhtiyaji boyiche xalighanche kontrol qilishigha qolayliq yaritip bermekte.

Mikkiy spéygil "méningche bu belgilimidiki mewjut mesililerning biri, uning mezmunining müjimelliki. Buning köp qisimini ular meqsetlik shundaq qilghan. Mesilen: junggo hökümiti diniy pa'aliyetlerni qanun boyiche chekleydighanliqini éytqan. Emma belgilimining müjimelliki yerlik da'irilerning belgilimini ijra qilish jeryanida xalighanche chüshendürüsh hoquqigha igilikidur " deydu. Mikkiy spéygilning eskertishiche, xitay da'iriliri müjimel belgilimiler arqiliq diniy jem'iyetler we térrorchiliqqa qarshi turush nami astida shinjang, tibet qatarliq jaylardiki'i diniy pa'aliyetlerni basturmaqta we diniy zatlarni wetenperwerlik terbiyisi élishqa mejburlimaqta. Buni ret qilghanlar bölgünchi, térrorchi, diniy esebiy, dégen jinayetler bilen qolgha élinmaqta we jazalanmaqta.

Béyjing hökümiti, xitay sana'et igiliki éhtiyaj bolghan néfitning 30 % ni qamdaydighan Uyghur aptonom rayoni, sherqiy türkistan "térrorchiliri" ning tehditige duch kelmekte, dep jakarlidi. Emma kishilik hoquq teshkilatlirining qarishiche, béyjingning bu siyasiti Uyghur milliy herikitini basturushni qanunlashturush tirishchanliqining bir qisimi iken.

Bu munasiwet bilen xitay xelq qurultiyi seyshenbe küni b d t ning "xelq'ara térrorluq maliye menbesige zerbe bérish ehdinamisi" maqullighan. Biraq xitay hökümiti Uyghur élide musulmanlargha we islamgha qarshi küresh élip bériwatqanliqini ret qilip, herikitining "bölgünchiler, térrorchilar we diniy esebiyler" ge qaritilghanliqini bildürmekte. (Erkin)