Ху җинтав келәр айдин башлап дәря вә көлләрдики суни деһқанларға сатмақчи
2006.03.29
Хитай һөкүмити 2005 -йили деһқанлардин баҗ елишни әмәлдин қалдуридиғанлиқини җакарлиған иди. Хитайниң гезит -радиолири "деһқанлар 2000 нәччә йүз йилдин буян давамлишип кәлгән падишалиқ баҗдин қутулди, деһқанлар буни алқишлиди" дәп тәшвиқ қилди. Әмди хитай һөкүмити бу йил 4 - айниң 15 - күнидин башлап деһқанлардин суға пул алмақчи болған иди, хитайниң гезит -радиолири бу һәқтә һечнемә демиди. Хитай һөкүмити буниңдин кейин дәрялардики вә көлләрдики суни деһқанларға сатса, деһқанлар буни алқишламду? 'сотсиялистик йеңи йеза' дегән шундақ йезиму?
Тарихта мисли көрүлүп бақмиған иш
Бу һәқтә германийидә су қурулуши буйичә доктурлуқ унвани алған, 'сәнша боғузи' һәққидә илмий мақалиләр язған ваң вейло әпәнди бир обзор елан қилди. Униң баян қилишичә, хитайда 2000 нәччә йүз йилдин буян деһқанлар падшиаһларға төләп келиватқан баҗни коммунист хитай һөкүмити әмди бикар қилғанлиқини җакарлап, өзиниң тарихта мисли көрүлүп бақмиған ишни қилғанлиқи билән махтанди. Әмма хитай тарихида падишаһлар һечқачан деһқанларға дәрялардики вә көлләрдики суни сетип бақмиған иди. Әмди коммунист хитай һөкүмити 2006 - йили 4 - айниң 15 - күнидин башлап дәрялардики вә көлләрдики суни деһқанларға сатмақчи. Буму тарихта мисли көрүлүп бақмиған иш болуп қалиду.
Доктор ваң вейло әпәндиниң обзорида баян қилинишичә, хитай һөкүмитиниң һөҗҗитидә 2006 - йилидин башлап 'су кинишкиси түзүми'ни йолға қоюш бәлгиләнгән. Хитай һөкүмити бу түзүмни 2002 - йили түзүлгән 'су қануни'дики 'су байлиқлири дөләтниң игидарчилиқида болиду, бу игидарчилиқ һоқуқини дөләт кабинети иҗра қилиду. Дәрялардин, көлләрдин яки йәр астидин су ишләткән һәммә орун вә шәхсийләр су кинишкисигә илтимас қилиши вә дөләткә су пули тапшуруши лазим' дегән маддиға асасән түзүп чиққан.
Хитай һөкүмити көрсәткән баһанилар
Доктор ваң вейлониң баян қилишичә, хитай һөкүмити 'су кинишкиси түзүми'ни йолға қоюш үчүн һәрхил сәвәб көрситиватиду. Мәсилән, хитайда адәм бешиға тоғра келидиған су байлиқи аз, пүтүн дуня бойичә адәм бешиға тоғра келидиған су мәнбәси миқдариниң 4 тән бир қисмиға тәң келиду; 'су кинишкиси түзүми' йолға қоюлса, суни теҗәп ишләткили болиду, шундақла су тәқсиматини яхшилап, су мәнбәлирини қоғдиғили болиду, дәп сәвәб көрситиватиду. Әмма шуни көрситип өтүш керәкки, хитайда йеза игиликини тәбиий суға таянмай туруп тәрәққий қилдуруш мумкин әмәс. Бәзи мутәхәссисләр хитай мәдәнийитини 'су мәдәнийити' дәп атиғанлиқиму, бир һесабта әҗәплинәрлик әмәс. Шуни етирап қилиш керәкки, хитайда йеза игилики әң чоң су херидари. 2004 - Йили хитайда йеза игилики үчүн ишлитилгән су миқдари 358 милярд 570 милйон кубметир болуп, шу бир йилда сәрп қилинған омумий су миқдариниң 64% ни тәшкил қилиду. Буниң ичидә зираәтләрни суғуруш үчүн ишлитилгән су миқдари 90% ни тәшкил қилиду. Зираәт сусиз өсмәйду, әмма хитайда йеза игилик техникиси қалақ, буниң ичидә су ишлитиш техникиси техиму қалақ. Һәр бир килограм ашлиқ үчүн сәрп қилинған су миқдари дуня сәвийисидин көп чәтнәп кәткән. Йәнә шуни етирап қилиш керәкки, әгәр хитайда буниңдин кейин деһқанлардин су пули елинса, йеза игилик мәһсулатлириниң тәннәрқи өрләп кетиду. Демәк, бундақ 'сотсиялистик йеңи йеза'да деһқанларниң селиқи техиму еғирлап кетиду. Хитайда икки миң йилдин буян падишаһқа деһқанчилиқ беҗи төләп келиватқан деһқанларни әмди хитай һөкүмити баҗдин халас қилип хош қилмақчи болған болсиму, әмма икки миң йилдин буян падишаһларға һечқачан су пули төләп бақмиған деһқанлардин әмди коммунист хитай һөкүмити су пули елип, бир қолида деһқанға бәргәнни йәнә бир қолида тартивалса, деһқан қандақ хуш болиду? хитайдики гезит -радиоларниң деһқанлардин баҗни халас қилғанни дағдуға қилип, әмди һөкүмәт дәрялардики вә көлләрдики суни деһқанларға сатмақчи болғанда җимҗит турғанлиқини немә дәп чүшиниш керәк?
Доктор ваң вейлониң обзорида баян қилинишичә, хитайда падишаһлар йәр көлимигә асасән деһқанлардин баҗ алатти. 20 - Әсирниң 70 - йиллириниң ахирида, хитай һөкүмити тунҗи қетим деһқанчилиқ етизлирини сүний һәмра арқилиқ рәсимгә елип тәкшүргәндә, деһқанлар териватқан йәр көлими бурунқидин азийип кәткән. Кәлгүсидә пайдилинишқа болидиған йәр көлими көпәйгән. Буниңға асасән , коммунист хитай һөкүмити дөләт земинини ениқлаш буйруқи чүшүрди. Шундақла 'бурун мәлум қилинған йәр көлими асас қилиниду' дәп бәлгилимә чиқарған. Демәк, деһқанчилиқ беҗини бурунқи сан буйичә алған. Йәнә бир мисал, --- дәп баян қилиду аптор мақалисидә, --- сүний һәмра арқилиқ ениқланған санға асасланғанда, сәнша боғузи қурулуши сәвәбидин көчүрүшкә тегишлик болған көчмәнләрни тамамән шу районда орунлаштуруш мумкин иди, әмма коммунист хитай һөкүмити сәнша боғизида су қурулуш елип берилған райондин мәҗбурий һалда башқа өлкиләргә, болупму ғәрб тәрәпкә көчмән йөткәшни қарар қилди.
Хата сиясәт вә йирақни көрәлмигәнлик
Доктор ваң вейлониң обзорида баян қилинишичә, хитай һөкүмитиниң деһқанлардин су пули елиш сиясити бир хата сиясәт вә йирақни көрәлмигәнлик. Гәрчә хитай һөкүмити һазир бундақ бир сиясәтни иҗра қилиш арқилиқ деһқанлардин пул елип, униң билән дөләтниң мәмурий чиқимидики қизил рәқәмни йоқатмақчи болған болсиму, әмма өзи деһқанларға кәлгүси 50 йилғичә бу сиясәттә бәлгиләнгән өлчәм буйичә су берәлмәйду. Әмәлийәттә өткән әсрниң 80 -йиллиридин башлап хитайда 3 - дәриҗилик суму деһқанчилиққа ишлитилип кәлмәктә. Кейин 4 - дәриҗилик суниму деһқанчилиққа ишлитиверишни қарар қилди. Әмәлийәттә 4 - дәриҗилик су еғир дәриҗидә булғанған су иди. Кейин деһқанчилиққа ишлитишкә пәқәт болмайдиған 5 - дәриҗилик суниму деһқанлар ишлитиверишкә мәҗбур болди. Әгәр ғәрб дөләтлиридә қоллиниливатқан 'булғанған суни чуқум тазилаш', әгәр ундақ қилмиса, 'ким муһитни булғиса, шу төләм бериш' дегән өлчәм буйичә иш қилинса, хитай һөкүмити өзи деһқанларни булғанған су билән тәминлигәнлики үчүн, чуқум деһқанларға төләм бериши керәк. (Вәли)
Мунасивәтлик мақалилар
- "Сотсялистик йеңи йеза қуруш" дегән сиясәт уйғур юртлирида қандақ иҗра қилиниду? (3)
- "Сотсялистик йеңи йеза қуруш" дегән сиясәт уйғур юртлирида қандақ иҗра қилиниду? (2)
- "Сотсялистик йеңи йеза қуруш" дегән сиясәт уйғур юртлирида қандақ иҗра қилиниду? (1)
- Вен җябав 'йеңи йеза' ни нәдә қуриду?
- Хитай вә уйғур елидики муһит вә ичимлик су еғир дәриҗидә булғанмақта
- Хуҗинтав кона 'инқилабий база' ларға тавап қилиш арқилиқ күч топлап' сотсиалистик йеңи йеза' қураламду?