Xu jintaw kéler aydin bashlap derya we köllerdiki suni déhqanlargha satmaqchi

Xitay hökümiti 2005 ‏-yili déhqanlardin baj élishni emeldin qalduridighanliqini jakarlighan idi. Xitayning gézit -radi'oliri "déhqanlar 2000 nechche yüz yildin buyan dawamliship kelgen padishaliq bajdin qutuldi, déhqanlar buni alqishlidi" dep teshwiq qildi. Emdi xitay hökümiti bu yil 4 ‏- ayning 15 ‏- künidin bashlap déhqanlardin sugha pul almaqchi bolghan idi, xitayning gézit -radi'oliri bu heqte héchnéme démidi. Xitay hökümiti buningdin kéyin deryalardiki we köllerdiki suni déhqanlargha satsa, déhqanlar buni alqishlamdu? 'sotsiyalistik yéngi yéza' dégen shundaq yézimu?

Tarixta misli körülüp baqmighan ish

Bu heqte gérmaniyide su qurulushi buyiche dokturluq unwani alghan, 'sensha boghuzi' heqqide ilmiy maqaliler yazghan wang wéylo ependi bir obzor élan qildi. Uning bayan qilishiche, xitayda 2000 nechche yüz yildin buyan déhqanlar padshi'ahlargha tölep kéliwatqan bajni kommunist xitay hökümiti emdi bikar qilghanliqini jakarlap, özining tarixta misli körülüp baqmighan ishni qilghanliqi bilen maxtandi. Emma xitay tarixida padishahlar héchqachan déhqanlargha deryalardiki we köllerdiki suni sétip baqmighan idi. Emdi kommunist xitay hökümiti 2006 ‏- yili 4 ‏- ayning 15 ‏- künidin bashlap deryalardiki we köllerdiki suni déhqanlargha satmaqchi. Bumu tarixta misli körülüp baqmighan ish bolup qalidu.

Doktor wang wéylo ependining obzorida bayan qilinishiche, xitay hökümitining höjjitide 2006 ‏- yilidin bashlap 'su kinishkisi tüzümi'ni yolgha qoyush belgilen'gen. Xitay hökümiti bu tüzümni 2002 ‏- yili tüzülgen 'su qanuni'diki 'su bayliqliri döletning igidarchiliqida bolidu, bu igidarchiliq hoquqini dölet kabinéti ijra qilidu. Deryalardin, köllerdin yaki yer astidin su ishletken hemme orun we shexsiyler su kinishkisige iltimas qilishi we döletke su puli tapshurushi lazim' dégen maddigha asasen tüzüp chiqqan.

Xitay hökümiti körsetken bahanilar

Doktor wang wéyloning bayan qilishiche, xitay hökümiti 'su kinishkisi tüzümi'ni yolgha qoyush üchün herxil seweb körsitiwatidu. Mesilen, xitayda adem béshigha toghra kélidighan su bayliqi az, pütün dunya boyiche adem béshigha toghra kélidighan su menbesi miqdarining 4 ten bir qismigha teng kélidu؛ 'su kinishkisi tüzümi' yolgha qoyulsa, suni téjep ishletkili bolidu, shundaqla su teqsimatini yaxshilap, su menbelirini qoghdighili bolidu, dep seweb körsitiwatidu. Emma shuni körsitip ötüsh kérekki, xitayda yéza igilikini tebi'iy sugha tayanmay turup tereqqiy qildurush mumkin emes. Bezi mutexessisler xitay medeniyitini 'su medeniyiti' dep atighanliqimu, bir hésabta ejeplinerlik emes. Shuni étirap qilish kérekki, xitayda yéza igiliki eng chong su xéridari. 2004 ‏- Yili xitayda yéza igiliki üchün ishlitilgen su miqdari 358 milyard 570 milyon kubmétir bolup, shu bir yilda serp qilin'ghan omumiy su miqdarining 64% ni teshkil qilidu. Buning ichide zira'etlerni sughurush üchün ishlitilgen su miqdari 90% ni teshkil qilidu. Zira'et susiz ösmeydu, emma xitayda yéza igilik téxnikisi qalaq, buning ichide su ishlitish téxnikisi téximu qalaq. Her bir kilogram ashliq üchün serp qilin'ghan su miqdari dunya sewiyisidin köp chetnep ketken. Yene shuni étirap qilish kérekki, eger xitayda buningdin kéyin déhqanlardin su puli élinsa, yéza igilik mehsulatlirining tennerqi örlep kétidu. Démek, bundaq 'sotsiyalistik yéngi yéza'da déhqanlarning séliqi téximu éghirlap kétidu. Xitayda ikki ming yildin buyan padishahqa déhqanchiliq béji tölep kéliwatqan déhqanlarni emdi xitay hökümiti bajdin xalas qilip xosh qilmaqchi bolghan bolsimu, emma ikki ming yildin buyan padishahlargha héchqachan su puli tölep baqmighan déhqanlardin emdi kommunist xitay hökümiti su puli élip, bir qolida déhqan'gha bergenni yene bir qolida tartiwalsa, déhqan qandaq xush bolidu? xitaydiki gézit -radi'olarning déhqanlardin bajni xalas qilghanni daghdugha qilip, emdi hökümet deryalardiki we köllerdiki suni déhqanlargha satmaqchi bolghanda jimjit turghanliqini néme dep chüshinish kérek?

Doktor wang wéyloning obzorida bayan qilinishiche, xitayda padishahlar yer kölimige asasen déhqanlardin baj alatti. 20 ‏- Esirning 70 ‏- yillirining axirida, xitay hökümiti tunji qétim déhqanchiliq étizlirini sün'iy hemra arqiliq resimge élip tekshürgende, déhqanlar tériwatqan yer kölimi burunqidin aziyip ketken. Kelgüside paydilinishqa bolidighan yer kölimi köpeygen. Buninggha asasen , kommunist xitay hökümiti dölet zéminini éniqlash buyruqi chüshürdi. Shundaqla 'burun melum qilin'ghan yer kölimi asas qilinidu' dep belgilime chiqarghan. Démek, déhqanchiliq béjini burunqi san buyiche alghan. Yene bir misal, ‏-‏-‏- dep bayan qilidu aptor maqaliside, ‏-‏-‏- sün'iy hemra arqiliq éniqlan'ghan san'gha asaslan'ghanda, sensha boghuzi qurulushi sewebidin köchürüshke tégishlik bolghan köchmenlerni tamamen shu rayonda orunlashturush mumkin idi, emma kommunist xitay hökümiti sensha boghizida su qurulush élip bérilghan rayondin mejburiy halda bashqa ölkilerge, bolupmu gherb terepke köchmen yötkeshni qarar qildi.

Xata siyaset we yiraqni körelmigenlik

Doktor wang wéyloning obzorida bayan qilinishiche, xitay hökümitining déhqanlardin su puli élish siyasiti bir xata siyaset we yiraqni körelmigenlik. Gerche xitay hökümiti hazir bundaq bir siyasetni ijra qilish arqiliq déhqanlardin pul élip, uning bilen döletning memuriy chiqimidiki qizil reqemni yoqatmaqchi bolghan bolsimu, emma özi déhqanlargha kelgüsi 50 yilghiche bu siyasette belgilen'gen ölchem buyiche su bérelmeydu. Emeliyette ötken esrning 80 ‏-yilliridin bashlap xitayda 3 ‏- derijilik sumu déhqanchiliqqa ishlitilip kelmekte. Kéyin 4 ‏- derijilik sunimu déhqanchiliqqa ishlitiwérishni qarar qildi. Emeliyette 4 ‏- derijilik su éghir derijide bulghan'ghan su idi. Kéyin déhqanchiliqqa ishlitishke peqet bolmaydighan 5 ‏- derijilik sunimu déhqanlar ishlitiwérishke mejbur boldi. Eger gherb döletliride qolliniliwatqan 'bulghan'ghan suni chuqum tazilash', eger undaq qilmisa, 'kim muhitni bulghisa, shu tölem bérish' dégen ölchem buyiche ish qilinsa, xitay hökümiti özi déhqanlarni bulghan'ghan su bilen teminligenliki üchün, chuqum déhqanlargha tölem bérishi kérek. (Weli)