Aq saray aldida yüz bergen xu jintawgha qarshi weqeler we Uyghurche kiyinip qarshi élishlar

• Muxbirimiz welining bu heqtiki melumati
• Download story audio

Uyghurche we tibetche kiyin'gen xitaylar aq saray aldidiki chimenzarliqta xu jintawni qarshi élish aldida. RFA/Yeshi Tashi Chongaytip Körüsh

Xitayning dölet re'isi xu jintaw 20 ‏- april küni etigende, amérikining paytexti washin'gtondiki aq sarayning chimenlikide ötküzülgen murasimda "men mushu illiq baharda uluq amérika xelqighe 1 milyard 300 milyon xitay xelqining salamini élip keldim' dep sözini tékistke qarimay bashlighanda, murasimgha qatnashqan kishiler ichidin bir xanim xu jintawgha qarita ünlük warqirap chuqan salghanliqi üchün, xu jintaw birdem toxtap qélip, aqsaray saqchiliri xu jintawni söküp chuqan salghan xanimni tutup murasimgha qatnishiwatqan ademler aldidin élip ketkendin kéyin, xu jintaw yanchuqidin aldin teyyarlan'ghan söz tékistini chiqirip qaytidin 'xanimlar, ependiler ... 'Dep awazini yuquri kötürüp tékist oqushqa bashlighan idi.

Aqsarayning chimenlikidiki naraziliq

'Xitay uchur merkizi' ning bayan qilishiche, aqsarayning chimenlikide bir xanim tosattin falun'gong bayriqini chiqirip, ünlük warqirap in'glizche "prézidént bush, siz xu jintawning adem öltüriwirishige yol qoymasliqingiz kérek' dep towlighan. Buninggha ulapla yene xitayche 'falun'gonggha ziyankeshlik qilishni toxtatsun' dep towlighan. Bu chaghda aqsarayning chimenlikidiki murasimda turghan uchur wastilirining hemme ün-sin üsküniliri aqsaray saqchiliri teripidin tutup kétiliwatqan bu xanimgha merkezleshti. Bu weqedin kéyinla amérikidiki eng chong gézitlardin 'nyuyork taymis' , 'washin'gton post' gézitliri xu jintawni haqaretligen wang wényi xanimning resimini bash betke bésip chiqardi.

Kishilerning neziride qehriman'gha aylan'ghan ayal

Hazir amérikining shimali karolina shtatida turiwatqan musteqil tetqiqatchi jushöyu'en ependining bayan qilishiche, aqsaraydiki murasimda tékistke qarimay meghrurlinip sözlewatqan xu jintawgha choqan sélip, uni alaqzade qilip, xu jintawni qaytidin aldin teyyarlan'ghan tékistni chiqirip xetmu-xet oqushqa mejbur qilghan falun'gongchi xanimning ismi wang wényi. Uning choqan salghanda 'xu jintaw eger sen falun'gonggha ziyankeshlik qilishni toxtatmisang, sining küning az qaldi' dégen gepnimu qilghan.

Wang wényi xanim béyjingdin kelgen, amérikida méditsina boyiche doktorluq unwani alghan. U hazir nyuyork shehirining menxaton rayonida bir doxturxanida xizmet qilidu. U özi xitay puqrasi, falun'gongche nepes meshqi qilidu. Wang xanimning atisi éghir késel bolup yatqanda, xitay hökümiti ya pasportini uzartip bermigen ya wiza bermigenliktin, u atisi bilen widalishalmighan. Xitay hökümiti hazirgha qeder uning pasportini uzartishni ret qilmaqta. Wang xanim bu qétim aq sarayning chimenlikide ötküzülgen meshhur murasimda xu jintawni sökkenliki üchün, hazir jem'iyette qehriman süpitide tonuldi.

Aqsarayning chimenlikide körülüp baqmighan hadisiler

Jushöyu'en ependining bayan qilishiche, uzun yillardin buyan aqsarayda ötküziliwatqan dölet bashliqlirini qarshi élish murasimlirigha sélishturghanda, bu qétim xu jintaw üchün ötküzülgen murasimini muwapiqyetlik bolmighan bir qétimliq murasim déyishke bolidu. 20 ‏- April künidiki bu murasimda yene 'jongxu'a xelq jumhuriyiti' ning dölet shi'éri ornigha 'jongxu'a jumhuriyiti' yeni teywenning dölet shi'éri orunlinidighan hadisimu yüz berdi.

Bushning sözini terjime qilghan terjimanmu 16 qétim kékechliship qaldi. Hetta terjimide söz mezmunini chüshürüp qoyup, kéyinki qétimda tuluqlap qoyidighan hadisimu yüz berdi. Terjimanning sewiyisi töwen bolupla qalmay, belki aqsaray saqchiliriningmu yüz bergen hadisini birterep qilish sür'iti nahayiti asta boldi. Téléwiziye istansilirining xewiridin melum bolishiche, xu jintaw aqsaraydiki chimenlikte sözini tügitip öziche chiqip kétish üchün mangghanda, bush uni chapinidin tartip toxtitiwalghan körünüshlermu bar. Yuqarqidek hadisiler burun aqsarayning chimenlikide körülüp baqmighan.

'Közütüsh jurnili' da bayan qilinishiche, aqsarayning chimenlikide yuqiriqidek hadisiler yüz bergendin kéyin, muxbirlar xitay elchixanisining emeldarliridin bu weqege qandaq qaraydighan'ghanliqiqini sorisa, ular ning her hemmisi bu heqte pikir bayan qilishni ret qilip 'men hazir bek aldirash' dégen.

Muxbirimizning igellishiche, 20 ‏- april küni aqasarayning etrapida pa'aliyet qilghan kishilerning köp sanliqi xu jintawgha qarshi namayish qilidighan kishiler, bolupmu falun'gongchilar bolsimu, emma aqsaraygha kiridighan muhim ishikler aldidiki piyadilar mangidighan yéqin yollarning hemmisini xu jintawni qarshi élish üchün uyushturulghan ademler igelliwalghan.

Qarshi élish ömekliri ichdiki Uyghurche we tibetche kiyin'gen xitaylar

Aqsarayning gherbiy shimal ishiki tereptiki baghda namayish qiliwatqan teywenlik yéshilchilar, tébetler we Uyghurlarning aldida besh yultuzluq qizil bayraqni kötürüp herxil usul oynap xu jintawning aqsaraydiki ziyaritini tentene qiliwatqan bir qisim ademning tébetche we Uyghurche kiyinip tébetche yaki Uyghurche usul oynawatqanliqi, teywen, tébet we Uyghur namayishchilirini qattiq ghezeplendürdi. Ular 'xitay hökümiti néme dégen numussiz, bular hetta xitaylargha tébetche, Uyghurche kéyim kiygüzüp, ularni tébet, Uyghur qilip yasap chiqip, héchbir numus qilmastin uchuq -ashkara halda mana bular tibetler , Uyghurlar dep dunyani aldimaqchi bolghan, xitay hökümitidin hezer eylesh kérek' dégen.

Hazir dunyadiki uchur wastilirida xu jintawning bu qétimqi amérika ziyaritining ehmiyiti nime? xitay- amérika munasiwitining istiqbali qandaq? xitayning siyaset belgileydighan tebiqisining bu jehette qolliniwatqan tedbiri nime? amérika xitayning bash kötürüp chiqishi dégen'ge qandaq qaraydu? dégen témilarda yéngidin munazire boliwatidu. (Weli)