Xitayning mu'awin tashqi ishlar ministiri kanadada hüseyin jélil heqqide nimilerni dédi?

• Ixtiyari muxbirimiz kamil tursunning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Kanada puqrasi hüseyin jilil. U hazirghiche xitay türmiside .

Aldinqi heptide hüseyin jélil mesiliside kanada hökümitining tomurini tutup béqish üchün kanada kelgen xitay tashqi ishlar ministirlikining yardemchi ministiri xé yaféyning kanada tashqi ishlar ministirliqidiki körüshüshtin kéyin, kanada metbu'atlargha qilghan sözliri kanada jama'itining küchlük naraziliqini qozghapla qalmastin, kanada bash ministiri Stephen Harper we tashqi ishlar ministiri Peter MacKay ning agahlandurishigha uchrighanidi. Xitay tashqi ishlar ministirliqidiki shimali amérika ishlirigha mes'ul ministir bolghan xé yaféy hüseyin jélil mesiliside zadi nimilerni dédi?

Global and Mail Gézitining ziyaritini qobul qilghanda, özining hüseyin jélil mesiliside kanada hökümitini xitaygha dawamliq bésim ishlitishni toxtitishqa qayil qilish üchün alahide kanadagha kelgenlikini eskertken xé yaféy, CTW téléwiziyisining ziyaritini qobul qilghanda, kanada tashqi ishlar ministirliqidiki bir neper mu'awin minister bilen hüseyin jélil mesiliside söhbetleshkenlikini we hüseyin jélilning esli ismining hüseyin emes, belki hüsenjan ikenlikini tekitlep: "hüsenjan ependining xitayche ismi bar. Siler tilgha éliwatqan isim bolsa, u xitaydin qanunsiz ayrilghan we bashqa döletke qanunsiz kirgendin kéyin ishletken isimdur", dédi.

Sherqi türkistan islam herkiti Uyghur siyasi pa'aliyetchiler üchün tozaq

U, xitayda qolgha élin'ghan Uyghur siyasi pa'aliyetchilirining "sherqi türkistan islami herkiti", dégen teshkilatqa baghlinip jazaliniwatqanliqigha oxshashla, hüseyin jélilnimu ismi bar, amma jismi yoq bu teshkilatqa chétishqa urunup: "hüsenjan ependi térror gumandari. U térrorchi teshkilat bolghan ‘sherqi türkistan islami herkiti’ ning gholluq ezasi. Bu teshkilat xewipsizlik kéngishi teripidin térrorchi teshkilat tizimlikige kirgüzülgen", dédi. U, téléwiziye muxbirining musteqilchi guruppilar adette musteqilliq telep qilidu, dégen sözige izahat bérip: "u musteqqilliqni telep qilidighan teshkilat emes, belki térrorchi teshkilat. Uning üstige hüsenjan ependi kanada puqrasi bolushtin ilgiri, uning üstidin xelq'ara saqchi, yeni intérpol teripidin tutush buyruqi chiqirilghan", dédi.

Xitay hökümiti hüseyin jélilning xitay puqrasi ikenlikide ching turmaqta

U télaziye muxbirining nime üchün kanada puqrasi bolghan hüseyin jélil xitayda sot qilidu we kanada diplomatlirining sotqa qatnishishi ret qilinidu, dégen so'aligha jawap bérip: "xitay hökümiti qosh dölet puqraliqini étirap qilmaydu. Biz uni xitay puqrasi dep bilimiz. Bu hökümitimizning hüsenjan ependi heqqidiki sotqa kanada da'irlirining qatnashishini qobul qilmasliqidiki asasi sewep bu" dédi.

Xé yaféy hüseyin jélil heqqidiki sotning qanuni tertiplerge uyghun ikenlikini we hüseyin jélilgha adwukat teklip qilish hoquqi bérilgenlikini tekitlep: "féwralning 2-küni shinjangdiki sot mehkimisi teripidin uchuq sot ötküzüldi. Eyiblen'güchige sot jeryanida adwukat teklip qilish pursiti bérildi. Adwukatning ismi hamut. Yerlik adwukatlardin. Uningdin bashqa hüsenjan ependining 18 neper urugh-tughqini bu sotqa sirttin anglighuchi süpitide qatnashti. Sotning omumi tertipi qanun'gha uyghun. Kanada bilen xitay qanun bilen idare qilinidu. Sot jeryani qanunluq bolghaniken, herqandaq adem bu sotqa mudaxile qilalmaydu", dédi.

Téléwiziye muxbiri söhbet jeryanida xé yaféygha kanada parlaméntida hüseyin jélil mesiliside élip bérilghan keskin munazirini yeni öktichi partiyilerning bash minister Stephen Harper gha, kanada puqrasi nime üchün xitayning türmisidin téxiche qutuldurulmaydu, dep bésim qiliwatqan neq meydan körünüshlirinimu körsitip ötken bolsimu, amma xé yaféy hüseyin jélilning délosigha bashqilarning qol tiqalmaydighanliqini eskertip: "bu dilo xitayning ishki ishi. Chünki hüsenjan ependi xitay puqrasi. Bu dilo kishilik hoquq délosi emes. Herqandaq jinayi qilmish qanunning jazasigha uchrishi kérek. Biz térrorluq hujumida ziyankeshlikke uchrighuchilarning kishilik hoquqigha köngül bolimiz", dédi.

Xé yaféy: kanada hüsenjan mesilisidek yoqilang ishlargha ésiliwalmasliqi kérek

U bu ziyaret jeryanida kanadaning xitay xelq jumhuriyitini étirap qilghan tunji gherb döliti ikenlikini, kanadaning yoqilang we ushshaq mesililerge ésiliwalmay, xitay bilen bolghan sodini rawajlandurishi kéreklikini we hüseyin jélil mesilisining kanada xitay munasiwitining dawamliq tereqqiyatigha selbi tesir körsetmeslikini ümid qilidighanliqini tekitlidi. U, hüseyin jélilning ismini tilgha alghanda, uni bashtin axir hüsenjan ependi, dep atidi.

Xeyaféy Gbobl And Mail gézitining ziyaritini qobul qilghanda bolsa: "Harper hökümitining xitayning kishilik hoquq siyasitini dawamliq ashkara tenqit qilishi kanada xitay otturisidiki soda we siyasi munasiwetlerge éghir ziyan béridu, uningsizmu ikki döletning munasiwiti anche yaxshi emes", dédi. U sözide hüseyin jélilning qamaqtiki mezgilide éghir qiyin-qistaqqa uchrighanliqi, xitay saqchilirining uni tirik kömüwétidighanliqini éytip, tehdit qilghanliqi heqqidiki xewerlerni bolsa ret qildi.

Xé yaféy: xitay hökümiti hüsenjan ependige ölüm jazasi bermeydu

U yene hüseyin jélilgha ölüm jazasi bermeydighanliqi heqqide kapalet bérip: "biz hüsenjan ependini özbékistandin alghinimizda uninggha ölüm jazasi bermeydighanliqimiz heqqide kapalet bergeniduq. Bizning bu wedimiz yenila küchke ige", dédi. U hüseyin jélil heqqidiki sotning axirqi netijisi heqqide kanada da'irlirigha melumat béridighanliqini eskertip: "bu mesile bizning ichki ishimiz bolghachqa, kanadagha melumat bérish mejburiyitimiz yoq. Amma hörmet yüzisidin men kanadaning béyjingdiki elchixanisigha bu heqte uchur bérimen", dédi . U sözide yene ikki yil ilgiri imzalan'ghan we kanada tereptin arqigha sozup kelgen ikki dölet otturisidiki istratégiyilik hemkarliq kélishimi heqqide xitay terepning pat arida söhbetlishishni xalaydighanliqini we kanadaning xitayni eyibleshni toxtitishi kéreklikini tekitlep ötti.

Xitay hökümiti hüseyin jélil mesilisi heqqidiki sükütni buzup tashlap, u heqqide teshwiqat hujumini bashlighandek qilidu. Xitay metbu'atliridimu hüseyin jélilni térrorist dep eyibleydighan maqalilar köpiyishke bashlidi. (Kamil tursun)