Xitay da'irliri hüseyin jélilning kanada puxraliq salahiyitini yene ret qildi


2007.04.30

Kanada tashqi ishlar ministiri Peter MacKay xitaygha qilghan 3 künlük resmi ziyaritini bashlidi. Uning bu sepiri xitayda muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan, kanada puxrasi hüseyin jélil mesilisi bilen munasiwetlik bolghachqa, bu ziyaret Uyghurlar üchünmu belgilik ehmiyetke ige.

Yekshenbe küni béyjingge yetip barghan Peter MacKay düshenbe küni xitay kesipdishi bilen körüshüshtin ilgiri, kanada axparat wastilirining ziyaritini qobul qilip, nöwette kanada xitay otturisidiki köp tereplik mesililerni muzakire qilidighan eng yaxshi peytning yetip kelgenliki eskertip: tebi'i halda biz hüseyin jélil mesilisini otturigha qoyimiz. Biz uni konsul hoquqi bilen teminleshte ching turimiz. Tashqi ishlar ministirlikimizdiki kesipdashlirimningmu bu heqtiki meydani éniq, dédi

Kanada hüseyin jélilning konsul hoquqida ching turidu

Kanada axparat wastilirining xewer qilishiche, Peter MacKay bilen xitayning yengidin teyinlengen tashqi ishlar ministirining düshenbe künidiki körüshishi 4 sa'et dawam qilghan.

Peter MacKay Söhbet axirlashqandin kéyin muxpirlarni kütiwelish yighinida, xitay tashqi ishlar ministirining hüseyin jélilning qiyin-qistaqqa uchrighanliqi heqqidiki xewerlerni ret qilghanliqini tilgha élip: men bügün xitay kesipdishim, yang jyéchigha bu mesilini yeni hüseyin jélil ependining xorlan'ghanliqigha diqqet qilidighanliqimizni biwaste otturigha qoydum. Yang jyéchi ependim manga hüseyin jélil ependining qiyin –qistaqqa we xorluqqa uchrighanliqi heqqide hechqandaq bisharetning yoqlughini eytti we bu dilogha xelqara kishilik hoquq ölchemliri boyiche insani mu'amile qilghanliqini eskertti. Men hüseyin jélil ependining konsul hoquqining hökümitimiz üchün intayin mohimliqini tekitlidim, dédi.

Peter MacKay Ning bildürishiche, kanada köngül böliwatqan bu dilo üstide xitay hökümiti qayta oylinishqa qoshulghan. Bu yil 38 yashqa kirgen hüseyin jélil urümchi sheherlik ottura sot mehkimisi teripidin, aldinqi ayning otturliri, atalmish térorluq we bölgünchilik jinayetliri bilen éyiplinip, muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan idi.

Xitay da'irliri hüseyin jélilni sherqi türkistan azatliq teshkilatining qirghizistandiki dini ishlar mesulliqini otigen we sherqi türkistan azatliq teshkilati bilen sherqi turkistan islam herkiti teshkilatining birlishishide aktip rol oynighan, degendek eyipleshlerde bolmaqta.

Xitay, musteqqilliqni teshebbus qilghan Uyghurlargha ölüm jazasi bermekte

K t w teliwiziyesining béyjingde turushluq muxpiri Steve chawning béyjingdin xewer qilishiche, Peter MacKay ning bu qétimqi ziyaritining mexsiti béyjing bilen buzulghan munasiwetni eslige keltürüsh iken. Uning eytishiche, hüseyin jélil bilen oxshap kétidighan jinayetler bilen eyiplen'gen Uyghurlargha xitayda ölüm jazasi beriliwatqan peyttte, kanadaning hüseyin jélil mesilisini diplomatik sorunda otturigha qoyushi yenila kanada üchün ghelbe hesaplinidiken, shundaqla bu kanadaning xitaygha qilghan besimlirining netijisi iken: Peter MacKay xitay kesipdishi bilen hüseyin jélil mesiliside 4 sa'et söhbet ötküzdi. Kishilik hoquq mesilisi bolghan hüseyin jélil mesilisining, yoquri derijilik diplomatik sorunda otturigha qoyulghanliqi xitayning yol qoyghanliqini körsitidu. . Peter MacKay Hüseyin jélilning konsul hoqiqidin behrimen bolush hoquqida ching turdi. Xitay tashqi ishlar ministiri hüseyin jélilning kanada puxraliq salahiyitini ret qildi. Uning xitayda tughulghanliqi we téror pa'aliyetlirige chétilghanliqini, shunga uning konsul hoquqidin behrimen bolalmaydighanliqini eskertti, dédi.

Amma xitay qanunida xitay puxraliri ikkinchi bir doletning puxraliqini qobul qilsa, u xitay puxraliq salahiyitidin mehrum bolidu, diyilidu.

Hüseyin jélil kanadagha sürgün qilinishi mümkinmu?

Steve Chawning tekitlishiche, xitay da'irliri hüseyin jélilning kanada puxraliq salahiyitini ret qilsimu, emma kanada wekiller ömikidikiler hüseyin jélilning teqdiridin ümitwar iken: kanada wekiller ömikidikiler olimpik musabiqisidin burun xitay da'irliri özining obrazini yaxshilash üchün, hüseyin jélilni kanadagha yolgha selishining mümkinchilikidin bisharet bermekte.

Nobél ténchliq mukapatining namzati bolghan rabiye qadir xanim xitayning turmisidiki mezgilide, amérikigha sürgün qilin'ghan idi. Shunga ular rabiye qadir mesilisi bilen hüseyin jélil mesilisining oxshap kétidighanliqini, hüseyin jélilningmu rabiye qadir xanimgha oxshash kanadagha yolgha sélinishi mümkinchiliki barliqini otturigha qoymaqta, deydu. Amma u xitay terepning bu heqte hechqandaq uchur bermigenlikini eskertidu.

Xitay da'irliri meshhur Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetchisi, rabiye qadir xanimni urümchi turmisidiki mezgilide, xelqara jemiyetning besimi bilen 2005-yili mart eyida amérikigha sürgün qilghan idi.

Hüseyin jélilning salahiyiti mesilisi kanada xitay otturisidiki talash-tartishning tüginidur. Xitay hüseyin jélilning kanada puxraliq salahiyitini ret qilsa, kanada uning kanada puxraliq salahiyitide we konsul hoquqida ching turmaqta. Xitay da'irliri hüseyin jélilni térorchiliqta eyiplise, kanada da'irliri we axparat wastiliri hüseyin jélilning kishilik hoquq pa'aliyetchisi ikenlikini, musteqilliqni teshebbus qilidighan Uyghurlarning xitay da'irliri teripidin térorchi, dep eyiplinidighanliqini eskertmekte. (Kamil tursun)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.