Kanada parlaménti hüseyin jélilning ten jazasigha uchrighanliqini tekshürüshni telep qildi


2007.05.08

Kanada parlaménti ötken hepte béyjing hökümitini kanada diplomatlirining xitay türmisidiki kanada puqrasi hüseyin bilen uchrushushigha ruxset qilish heqqide shundaqla hüseyin jélilning ten jazasigha uchrighanliqini tekshürüshke chaqiridighan qarar layihisi maqullidi.

Kanada parlaméntining qarar layihisi kanada tashqiy ishlar ministiri pétér makayning 1 - maydin burun élip barghan béyjing ziyaritide, xitay türmisidiki kanada puqrasi hüseyin jélil bilen körüshüsh pilani emelge ashmighandin kéyin uzun ötmeyla parlaméntning awaz bérishige qoyuldi. Analizchilar, xitayning hüseyin jélil mesiliside xelq'ara qanunlargha uyghun bolmighan siyaset tutiwatqanliqini bildürmekte.

Kanada parlaménti: hüseyin jélilning hoquqi hörmet qilinishi kérek

Kanada parlaménti maqullighan qarar layihisini stipan xarpér hökümiti otturigha qoyghan bolup, qarar layihisi parlaméntning awam palatasidiki öktichi partiye parlamént ezalirini öz ichige alghan barliq ezalarning birdek qollap awaz bérishi astida maqullandi.

Bu qarar layihisi, mesililer parlamént ezaliri teripidin keskin bes - munazire qilinidighan kanada parlaméntida hakimiyet béshidiki parlamént ezaliri yaki öktichi parlamént ezaliri teripidin talash tartish qilinmidi.

Kanadada chiqidighan " ottawa puqralar" géziti, bu qararning kanada parlaméntida yuqiri awaz bilen talash -tartishsiz maqullan'ghanliqini kanada parlaméntida az uchraydighan alahide ehwallar, dep tekitligen. Qararda, xitay hökümiti kanada emeldarlirining höseyin jélilni yoqlishigha ruxset qilishni telep qildi we hüseyin jélilning ten jazasigha uchrighanliqini tekshürüshke chaqirdi shundaqla özbékistan hökümiti hüseyin jélilni nime üchün xitaygha ötküzüp bergenlikige chüshenche bérishni otturigha qoydi.

Qararda " awam palatasi xitay hökümitini hüseyin jélilni diplomatik xadimlar bilen körüshtürüshke shundaqla uning adaletsiz mu'amilige we ten jazasigha uchrighanliqini téz arida we adilane tekshürtüshke, hüseyin jélilning hoquqini hörmet qilishqa chaqiridu," dep tekitligen bolup, " eger hüseyin jélil xitay da'irilirining ten jazasigha uchrighan bolsa, bu xitay we kanada her ikkila dölet imza qoyghan b d t ning ten jazasigha qarshi turush ehdinamisini buzghanliqtur," déyilgen.

Kanada tashqiy ishlar ministiri pétér makayning eskertishiche, uning béyjingda élip barghan yéqinqi ziyaritide xitay tashqiy ishlar ministiri yang jéychi hüseyin jélilning ten jazasigha uchirghanliqini ret qilip," uning ten jazasi yaki adaletsiz mu'amilige uchrighanliqining héchqandaq alamiti yoqliqini" bildürgen.

Pétér makay, yang jéychining kanada bilen qosh dölet puqraliqi we xitay - kanada arisidiki elchilik kélishimi qatarliq mesililerde söhbet ötküzüshke qoshulghanliqini bildürdi.

Uyghur meslisi xitayni eng qorqutidighan mesile

Xitay-kanada arisida öz - ara bir -birining puqralirini qoghdaydighan elchilik kélishimi bolsimu, lékin bu kélishim hüseyin jélilgha esqatmidi. Bezi analizchilarning eskertishiche, xitayning hüseyin jélilni kozur qilip, kanada bilen qachqunlarni ötküzüwélish kélishimi tüzüshke qistash pilani bolushi mumkin.

Amérikida yashaydighan xitay analizchi lyu shawju, xitayning bu ishta waqitni keynige sürüp bir terep qilish siyasiti tutiwatqanliqini bildürmekte. U, "junggoning pilaniche bu ishni amalning bariche keynige tartip bir terep qilishtur. Yeni méningche junggo bu ishni uzun'gha tartish arqiliq kanada tereptin kélidighan qarshiliq we bésim peseygendin kéyin uni chégridin qoghlap chiqirip hel qilish yolini tutushi mumkin," deydu. Lékin lyu shawbo, xitay da'irilirining Uyghur mesilisige nahayiti sezgür mu'amile qilidighanliqini we bu amillar xitayning hüseyin jélilni qoyup bermeslikidiki muhim seweblerning biri, dep qaraydighanliqini bildürdi.

Lyu shawjuning eskertishiche, béyjing hökümiti Uyghur mesilisini tibet mesilisige qarighanda nahayiti jiddi we hel qilish qiyin bolghan murekkep mesile, dep qarimaqta. Bolupmu memliket ichidiki Uyghurlar bilen chet'eldiki Uyghur teshkilatlirining herikiti öz ara birliship kétishidin ensirimekte.

Lyu shawju mundaq deydu, " shinjangdiki her qandaq bir hadise yaki heriketke béyjing nahayiti jiddi qaraydu. Bolupmu shinjangdiki we chégra sirtidiki heriketlerning birliship kétishidin yaki chégra halqighan hemkarliqtin intayin qorqudu shundaqla gherbning shinjang mesilisige arlishishidin nahayiti endishe qilidu."

Kanada parlaménti awam palatasining höseyin jélil heqqidiki qarar layihisini stipan xarpér hökümitining parlaménttiki rehbiri pétér won lon otturigha qoyghan bolup, parlaménttiki eng chong öktichi partiye libérallar partiyisining rehbiri ralf gudéylning qollishigha érishken. Bu ehwalda qarar layihisige parlamént ezalirining hich biri qarshi awaz bermidi.

Uyghur mesilisini kona usulda hel qilghili bolmaydu

Amérikidiki analizchi lyu shawjuning béyjing hökümiti rayonda yürgüziwatqan basturush siyasiti rayondiki ziddiyetlerni peseytish rolini oynaydu, dep qarimaqta. Lékin bu siyaset ziddiyetning téximu ötkürlishishige sewebchi boluwatqanliqini tekitligen lyu shawju, bu weziyet astida hüseyin jélilning mesilisi chong bir dilogha ayliniwatqanliqini bildürdi. Lyu shawjuning eskertishiche, xitay hökümiti hüseyin jélil mesiliside weziyetni xata mölcherligen.

Lyu shawju, "méningche junggo hökümiti weziyetni xata mölcherlidi. Emeliyette meyli yawropa ittipaqi bolsun, meyli amérika, yaponiye yaki kanada bolsun bu döletlerning hemmisi bir gewde. Eger junggo kompartiyisi shinjang mesilisini kona usuli boyiche bir terep qilimen dise, kelgüside téximu passip ehwalgha chüshüp qélishi, hetta aqiwiti téximu échinishliq bolushi mumkin. Shunga kompartiyining menpe'etidin éytqanda hüseyin jélilni qanche baldur qoyuwetse shunche yaxshi," dep körsetti.

Lyu shawboning eskertishiche, xitay - kanada arisidiki elchilik kélishimi boyiche xitay da'iriliri xitaydiki kanada puqralirini qolgha alsa, kanada diplomatlirining tutqunlar bilen 24 sa'et ichide körüshüshige kapaletlik qilishi kérek iken. Lékin xitay hökümiti hüseyin jélil mesiliside bu kélishimge ri'aye qilmighan. Lyu shawju, xitay hökümiti hüseyin jélilning kanada puqrasi ikenlikini ret qilsimu, lékin bu köz qarishini xelq'aragha qobul qilduralmaydighanliqini bildürdi. (Erkin)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.