Dunya metbu'atlirining hüseyin jélil toghrisidiki inkasliri we xitay-kanada munasiwiti


2007.04.23

Xitay sotining 2006‏- yili iyun éyida özbékistan hökümiti teripidin xitaygha tapshurup bérilgen kanada puqrasi, Uyghur pa'aliyetchsi hüseyin jélilni mudetsiz qamaq jazasigha höküm qilghanliqi dunya metbu'atining diqqitini qozghidi. Dunyadiki barliq agéntliqlar we chong gézitlar hüseyin jélilning mudetsiz qamaq jazasigha hökümi qilin'ghanliqini alahide xewer qilip bérip, bu mesilining xitay-kanada munasiwetlirini téximu keskinleshtüridighanliqini tekitligen.

"Hüseyin jélilning délosi tügimidi"

Gérmaniye xewer agéntliqi, kanada puqrasi hüseyin jélilning mudetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqi heqqide bergen xewiride, xitay sotining hüseyin jélilge bergen muddetsiz qamaq jazasining kanada hökümitini qattiq ghezeblendürgenliki, bu mesilining kanada- xitay munasiwetlirini téximu keskinleshtüridighanliqi tekitlen'gen.

Gérmaniye agéntliqining xewiride yene mundaq déyilgen: "kanada hökümiti hüseyin jélilning muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqigha qarshi naraziliqini bildürüsh üchün, kanadadiki xitay bash elchixanisining diplomatlirini tashqi ishlar minstirliqigha chaqiritqan shundaqla kanada tashqi ishlar minstiri pi'éter makkay, kanada parlamintida söz qilip, hüseyin jélilning muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqidin qattiq epsuslan'ghanliqini bildürüp, kéler hepte xitayni ziyaret qilghanda hüseyin jélil mesilisini choqum otturigha qoyidighanliqi we buni héchqachan tügigen bir délo dep qarimaydighanliqi toghrisida wede bergen".

Xeliq'ara inkaslar

Gérmaniye agéntliqining xewiride," hüseyin jélil ötken yili özbékistan hökümiti teripidin xitaygha qayturup bérilgendin béri xitay-kanada munasiwetlirining jiddiylishiwatqanliqi, ikki dölet otturisidiki munasiwetlerning kanada parlamintining ötken yili sintebir éyida tibetning dahisi dalay lamagha kanadaning pexri puqraliqini bérishi we kanada bash minstiri stifan harperning noyabir iyida xitayning kishilik hoquq xatirisini qattiq tenqid qilishi bilen téximu yérikleshkenliki" tekitlen'gen.

Kanadada chiqidighan "dé hamilton sipektétor" gézitining xitay sot mehkimisining kanada puqrasi hüseyin jélilni muddetsi'iz qamaq jazasigha höküm qilghanliqi heqqide bergen xewiride, hüseyin jélilning bir Uyghur pa'aliyetchisi ikenliki eskertilgen bolup, xewerde asasen xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan qattiq qol siyasiti we nurghunlighan döletlerning xitay bilen bolghan munasiwetlirige tesir yetküzmesliki üchün Uyghurlarning nöwettki ehwaligha dégendek köngöl bölmeywatqanliqi tekitlen'gen.

Xelq'ara térrorchiliqqa qarshi urushning Uyghurlarning ehwalini téximu éghirlashturghanliqi eskertilgen, kanada gézitining xewiride,"xelq'ara kechürüm teshkilatining bayanatchisi kiristiyansinning bildürüshiche, amérikining 11‏- sintebirdin kéyin xelq'ara térrorchiliqqa qarshi bashlatqan urushi, Uyghurlarning diniy erkinlikini boghush, Uyghurlarni xalighanche tutup-qamash hetta ölümge höküm qilip, öltürüsh üchün xitay hökümitige yaxshi purset yaritip bergen. Xitay hökümiti Uyghurlarning tarixy we milliy kimklikini yoqitish üchün, bögün hetta héchqandaq bölgünchi idiyisi bolmighan Uyghurche kitaplarnimu cheklimekte. 1949‏- Yili shinjangning xitay kommonist hakimiyiti teripidin ishghal qilinishidin béri, Uyghurlargha qarita kemsitish siyasiti élip bérilmaqta" dep eytilghan.

Höseyi'in jélilning muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqi heqqide, b b s teripidin bérilgen xewerde, xitay sotining Uyghur pa'aliyetchisi hüseyin jélilni, "xitayni parchilashqa urun'ghan" we térrorluq pa'aliyetlerge qatnashqan dégen jinayet bilen muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilghanliqi, kanada tashqi ishlar minstiri pi'éter makkayning hüseyin jélilning muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqidin qattiq epsuslan'ghanliqi, bu mesilining ikki dölet otturisidiki munasiwetlerge ziyan bergenliki tekitligenliki, eskertilgen.

B b s ning xewiride yene, hüseyin jélilning Uyghur ikenliki we shinjangdiki Uyghurlarning uzundin béri béyjingdin musteqil yashashni arzu qiliwatqanliqi, lékin xitay hökümitining shinjangni xitayning ayrilmas bir qisimi dep qarap, musteqil sherqiy türkistan döliti qurush üchün küresh qiliwatqan Uyghur teshkilatlirini, térrorluq pa'aliyetliri bilen shughullanmaqta dep, eyiblewatqanliqi, bildürülgen.

Franisye agéntliqining hüseyin jélilning muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqi heqqide bergen xewiride, bu hökümning kanada hökümitini qattiq ghezeblendürgenlikini, kanada tashqi ishlar minstiri péter makkayning, kanada kishilik hoquq mesiliside bolupmu, bir kanada puqrasining hoquqini qoghdash mesiliside héchnémige yol qoymaydighanliqini, xitay hökümitining hüseyin jélil mesilisidiki pozitsiyisining xelq'ara jenwe kélishimige xilap ikenlikini, tekitligenliki bildürülgen. (Ömer qanat)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.