Stephen Harper: Kanada öz puqrasining hoquqlirini qoghdaydu

• Ixtiyari muxbirimiz kamil tursunning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Kanada bash ministiri Stephen Harper ependi 2006 – yili 21 – séntebir küni b d t ning 61 – qétimliq yighinida. AFP

Kanada bash ministiri Stephen Harper jüme küni muxbirlarni kütiwélish yighinida kanadaning xitayning kishilik hoquq mesilisige dawamliq diqqet qilidighanliqi, kanadaning xitay bilen bolghan soda-ixtisadiy munasiwetlirining ziyan'gha uchrishidin endishe qilmaydighanliqi shundaqla hüseyin jélilning hoquqliridin waz kechmeydighanliqini tekitlidi. Stephen Harper Muxbirlar kütiwélish yighinida hüseyin jélil mesilisi heqqide nuqtiliq toxtaldi.

Peyshenbe küni xitay hökümiti kanada diplomatlirining ürümchide ötküzilidighan hüseyin jélil heqqidiki sotqa qatnishish telipini ret qilghan, shundaqla kanadada ziyarette boliwatqan xitay tashqi ishlar ministirlikining yardemchi ministiri xe yafey ottawada kanada tashqi ishlar ministirlikining yuqiri derijilik emeldarliri bilen hüseyin jélil mesilisi heqqide söhbet élip barghandin kéyin, kanada axbarat wastilirining ziyaritini qobul qilip, "eger ottawa béyjingning kishilik hoquq ehwalini yene dawamliq ashkara tenqit qilsa we hüseyin jélilning kanada puqraliqida ching tursa ikki dölet otturisidiki soda-ixtisadiy munasiwetler ziyan'gha uchraydu, dégenidi. "Yershari poshtisi" geziti xitay ning mu'awin tashqi ishlar ministirining bu sözlirini xitay hökümiti sodida kanadani tehdit qildi, dep xewer qildi.

Stephen Harper: Xitay hökümitining hüseyin jélilning térrorchi, dep eyiblishing pakit asasi yoq

Stephen Harper Muxbirlarni kütiwélish yighinida hüseyin jélilning özbékistandin élip kétilishining qanunsiz herket ikenliki we xitay hökümitining hüseyin jélilni térrorchi, dep eyiblishidiki pakit asaslirining ajiz ikenlikini bayan qilip:

"Hüseyin jélil ependi kanada pasporti bilen özbékistan'gha ziyaretke barghanda qolgha élindi we qanunsiz yol bilen xitay xelq jumhuriyitige élip kétildi. Biz bu nuxtigha alahide diqqet qilimiz. Xitay hökümiti hüseyin jélilni térrorluq heriketlirige baghlap, sot qiliwatidu amma ular hüseyin jélil ependining térrorluq pa'aliyetlirige qatnashqanliqi heqqide kanada hökümitige herqandaq bir delil –ispat körsetmidi", dédi.

Méningche, kanada puqrasi naheqilikke uchrighanda hemde kanada puqrasining hoquqlirini qoghdash zörür bolghanda kanada hökümitining öz puqrasining hoquqlirini ashkara qoghdash mejburiyiti bar, dep qaraymen. Hökümitimiz oz puqrasining hoquqlirini qoghdash üchün dawamliq tirishchanliq körsitidu.

Stephen Harper Xitay hökümitining hüseyin jélilning kanada puqraliq salahiyitini ret qilishining xelq'ara qanun'gha xilap herket ikenliki we wyétnamda ötküzülgen asiya tinch okyan ixtisadiy hemkarliq teshkilati bashliqlar yighini jeryanida xitay dölet re'isi xu jintawgha bu heqte kanada hökümitining naraziliqini bildürgenlikini tekitlep:

"Xitay hökümiti hüseyin jélilning kanada puqraliq salahiyitini ret qilip kelmekte hüseyin jélilgha bizning qanunimiz we xelq'ara qanunlar boyiche kanada puqrasiliq salahiyiti bérilgen. Biz xitayning her derijilik rehberlirige bu heqtiki naraziliqimizni bildürüp kelduq. Men xitay dölet re'isi bilen uchrashqandimu bu mesilini otturigha qoydum. Biz bu mesilige dawamliq köngül bolimiz", dédi.

Stephen Harper 10-Neche yilliq hakimiyettiki jeryanida xitaygha yéqin siyaset yürgüzgen libéral partiyisining özi rehberlik qiliwatqan hökümetni xitayning kishilik hoquq xatirisini dawamliq ashkara tenqit qiliwérip, hüseyin jélil mesiliside kanadani qiyin ehwalgha chüshürüp qoydi, dégen eyibleshlerni ret qilip:

"Bezi öktichiler xitay intayin muhim dölet, bizning bezi mesililerge alahide naraziliq bildürishimizning hajiti yoq. Ular nime qilsa qiliwersun . Suning éqishigha künning pétishigha, dégendek yol tutsaq künlerning biride xitaygha téximu köp mehsulatlirimizni satalaymiz, dep qaraydu. Amma men bu qarashni mes'uliyetsizlik, dep tonuymen", dédi.

Stephen Harper:Kanada puqrasining hoquqlirini qoghdaydu

Kanada puqrasi hüseyin jilil. U hazirghiche xitay türmiside .

Stephen Harper Xitayda térrorchiliq pa'aliyetliri bilen eyibliniwatqan hüseyin jélilning hoquqlirini qoghdash kanada hökümitining burchi ikenlikini eskertip mundaq dédi:

"Méningche, kanada puqrasi naheqilikke uchrighanda hemde kanada puqrasining hoquqlirini qoghdash zörür bolghanda kanada hökümitining öz puqrasining hoquqlirini ashkara qoghdash mejburiyiti bar, dep qaraymen. Hökümitimiz oz puqrasining hoquqlirini qoghdash üchün dawamliq tirishchanliq körsitidu".

Kanada bilen xitay otturisida soda munasiwetning buzulishi xitaygha paydisiz

Stephen Harper Xitayning soda tehtididin qorqup qalmaydighanliqini, ikki döletning munasiwiti ziyan'gha uchrighan teqdirdimu, hüseyin jélilning kanada puqraliq salahitidin waz kechmeydighanliqini bayan qilip:

"Men bügün xitay emeldari tilgha alghan kanada xitay otturisidiki soda mesilisi heqqide toxtilimen. Kanadaning xitay bilen bolghan sodisida ghayet zor qizil reqem körülmekte. Kanada bilen adil soda élip bérish xitayning özigimu paydiliq, eger ikki döletning soda munasiwetliri ziyan uchrisa, eng chong ziyanni yenila xitay tartidu. Biz kanadaning qimmet qarishini kéngeytish, kishilik hoquqni qoghdash, bolupmu kanada puqrasining hoquq menpetini qoghdashni chiqish qilip turup, xitay bilen soda qilimiz", dédi.

Harper Ning eskertishiche, puqralarning hoquqlirini qoghdash herbir bir döletning asasliq wezipisi ikenliki iken, kanada bu nuqtida herqandaq bir döletke yol qoymaydiken.

Kanadada chiqidighan "Global and Mail" yeni "yershari poshtisi" géziti teripidin élip bérilghan tekshürüshke qarighanda 62% kanadaliq Stephen Harperning xitayning kishilik hoquq xatirisini ashkara tenqit qilish siyasiti qollaydiken. “National Post” Yeni "döletlik poshta" gézitining tekshürishiche kanada soda sahesidiki zatlarning 69% Stephen Harperning xitayning kishilik hoquq mesilisini ashkara tenqit qilishi xitay xelqighe téximu paydisi bolidu, bu siyaset xitay kanada otturisidiki sodigha ziyan bermestin, belki yiraq mezgildin élip éytqanda, xitayning kishilik hoquq xatirisining yaxshilinishi ikki döletning soda munasiwetlirini ilgiri süridu, dep qaraydiken.

Kanada puqrasi bolghan hüseyin jélil xitay hökümiti teripidin térrorchiliq heriketliri bilen eyiblinip, bu ayning bashlirida urümchide sot qilin'ghanidi. Kanada bilen xitay otturisida hüseyin jélilning tewelik mesilisidiki talash-tartishtin kélip chiqqan ziddiyet-- téximu chongqurlashmaqta. (Kamil tursun)