Kanada hökümiti diplomatik yollar arqiliq höseyin jilil mesiliside özbékistan'gha bésim ishletmekte

• Ixtiyari muxbirimiz kamil tursunning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Özbékistan da'irliri teripidin tutup turuliwatqan kanada puqrasi hüseyin jilil. Image courtesy: http://www.thestar.com

Kanada hökümiti bashqa döletlerdin yardem qobul qilishni öz ichige alghan barliq diplomatik yollar arqiliq, özbékistan da'irilirige höseyin jililni qoyuwétish heqqide bésim ishletmekte.

Kanada hökümet da'irlirining bildurishiche, 90 - yillarning otturilirida oz yurtidin qéchip chiqqan, 2001 - yili xelq'araliq siyasi panahlan'ghuchi salahiyti bilen kanadagha kélip yerleshken hemde kanada puqrasi bolghan höseyin jililning özbékistan da'irliri teripidin xitaygha qayturulush xewpi yenila mewjut iken.

Kishilik hoquq teshkilatliri eger u xitaygha qayturulsa, qiyin - qistaqqa élinish yaki ölum jazasigha hokum qilinishi mumkinchilikini eskertmekte. Shunga kanadada puqrasi höseyin jililni xitaygha qayturush zadila qobul qilghili bolmaydighan ehwal iken. Kanada hökümiti höseyin jililni kanadadiki islam dinining lédirliridin biri qaraydu.

Kanada parlaméntida tunji qétim bir Uyghur heqqide muxbirlarni kütiwélish yighini

27 - Afril küni höseyin jilil özbékistanda qolgha atighanliqigha bir ay toldi. Bu munasiwet bilen aldinqi küni kanada parlaménti binasida xelq'ara kechürüm teshkilati kanada bölümining bashchiliqida,Uyghur kanada jem'iyiti,kanada tibet komitéti qatarliq 12 ijtima'iy teshkilat birlikte höseyin jilil mesilisi boyiche mexsus muxbirlarni kütiwélish yighini ötküzdi.

Kanadaning yuquri derijilik emeldari soz qildi

Höseyin jililning özbékistan da'irliri teripidin, siyasi sewebler tüpeylidin qolgha élinishi we héchqandaq izahat bérilmestin tutup turulushi uchigha chiqqan zorawanliq herket.

Muxbirlarni kütiwélish yighinida kanada bash ministiri stéfin xarperning parlamént sékrétari jonson kénney kanada hökümitining höseyin jilil mesilisige jiddi qarighanliqini, uni qutquzush üchün barliq tirishchanliqning körsitilidilighanliqini bayan qilip: "höseyin jililning özbékistan da'irliri teripidin, siyasi sewebler tüpeylidin qolgha élinishi we héchqandaq izahat bérilmestin tutup turulushi uchigha chiqqan zorawanliq herket, dédi.

U sözide höseyin jilil tutulghandin kéyinki üch heptidin buyan kanadaning diplomatiye xadimliri özbékistan da'irliri bilen uning kanadagha qaytishigha ijazet bérish heqqide sözliship kelgenlikini, amma hazirghiche buningdin héchqandaq netijining bolmighanliqini eskertti we "biz özbékistan da'irlirini xelq'araliq qanun pirinsiplardiki mejburiyiti boyiche, kanada konsulxana xadimliri bilen toluq hemkarlishishqa chaqirip kelduq we shundaq qilishqa dawamliq dewet qilimiz", dédi.

Kanada bash ministirining parlamént sékrétari jonson kénney ning bildürüshiche, ottawa höseyin jililning quyup bérilishini qolgha keltürüsh üchün putun künlük déplomatlarni tashken'ge ewetish we moskwa arqiliq özbékistan'gha bésim ishlitish qararigha kelgen. Biz barliq diplomatik imkaniyetlerdin paydilinip, özbékistan da'irlirige uni quyup bérishke bésim ishlitimiz. Biz bu ishta bashqa döletlerning yardimige érishtuq we érishiwatimiz. Semimiylik bilen éytsam, merkizi asiyada bizning resmiy organlirimiz intayin ajiz ehwalda. Bizning özbékistanda we uning etrapidiki bashqa döletlerde elchixana we konsulhanilirimiz yoq dédi.

Kanada xitayda Uyghurlarning sistémiliq siyasi ziyankeshlikke uchrighanliqini tunji qétim ashkare otturigha qoydi

Muxbirlarni kütiwélish yighinida, kanada bash ministiri Stephen Harper ning parlamént sékrétari jonson kénney xitayda Uyghurlarning hoquqlirining depsende qiliniwatqanliqi heqqide toxtilip "xitayda Uyghurlargha qarita jazalashning dawamlishiwatqanliqi we sistémiliq ziyankeshlikning mewjut bolghanliqi üchün, höseyin jilil kanada teripidin siyasi panaliq salahiytige érishken tunji Uyghur bolghanidi", deydu.

Kanada oz puqrasining hoquqlirigha dexli teruz qilghanlarni eyiplishi kérek

Muxbirlarni kütiwélish yighinida xelq'ara kechürüm teshkilati kanada bölümining bash sékrétari aleks newedin kéyin soz alghan höseyin jililning adwokati Chris Maclean bu mesilide kanada hökümitining oz meydanini ashkare otturigha qoyidighan waqti yétip külgenligini eskertip mundaq dédi: "menche kanada hökümiti hemishe tim - tasliq diplomatiyisini yürgüzidu. Özi sehnining arqisigha ötiwélip, bashqilar men buni qilip bérey, sen buni qilip ber, dep soda qilghili bashlighanda andin resmiy ishqa kirishidu. Méningche bu xil déplomatiye ussuli höseyin jilil mesilisige kelgende kargha kelmeydu. Bolupmu, kanada oz puqrasigha dexli - teruzge uchrighanda, awazini yuquri kötürüp, dexli teruz qilghuchilarni ashkara eyiplishi kérek. Höseyin jilil peqetla kanada puqrasidur, uning ikkinchi bir dölet teweliki yoq. Xitayning bir kanadaliqni kanadada behrimen bolidighan soz metbu'at erkinliki, diniy erkinlik we jem'iyetlerge uyushush erkinliki üchün xitaygha élip bérip jazalaydighan'gha hich heqqi yoq. Özbékistanning kanada puqrasini ikkinchi döletke ötküzup bérishke téximu heqqi yoq. Undaq bolushini hergizmu qobul qilghili bolmaydu, dédi.

Balilirim dadisining nedilikini silerdin sorawatidu?

Hazir yoldishim özi qachqan döletke ötküzülüp bérilish xewpi astida turmaqta. Men silerdin uning xitaygha qayturulushining aldini élishinglarni soraymen. Méning dunyagha yéngidin köz échish aldida turghan balam we ikki oghlum dadisining hazirghiche nime üchün öyge qaytip kélelmigenlikini silerdin sorimaqta.

Muxbirlarni kütiwélish yighinida soz qilghan höseyin jililning xanimi kamile telendiba'ewa yoldishining özbékistanda qolgha élish jeryanlirini we özbékistan da'irlirining yoldishi bilen körüshüshke ijazet bermigenlikini bayan qilip:

"Biz amanliqimiz we balilarni yaxshi terbiyilesh üchün kanadagha kelgeniduq. Biz kanadada erkin soz qilish pursitige ige bolimiz we dekke -dükke we qorqunchtin qutulimiz dep oylighaniduq. Hazir yoldishim özi qachqan döletke ötküzülüp bérilish xewpi astida turmaqta. Men silerdin uning xitaygha qayturulushining aldini élishinglarni soraymen. Méning dunyagha yéngidin köz échish aldida turghan balam we ikki oghlum dadisining hazirghiche nime üchün öyge qaytip kélelmigenlikini silerdin sorimaqta, dédi.

Muxbirlarni kütiwélish yighinida xelq'ara kechürüm teshkilatini oz ichige alghan 12 ammiwi teshkilatning kanada bash ministiridin höseyin jililge yardem qolini sunush, Uyghurlargha, bolupmu Uyghur aptonom rayonidiki Uyghur musulmanlirining teqdirige köngül bolush telep qilin'ghan uchuq xéti oqup ötüldi.

Xelq'ara kechürüm teshkilati kanada bölümining bash sékrétari aléks néwe, xitayning shinjang Uyghur aptonom rayunida yashawatqan Uyghurlarning mediniyet, siyasi we diniy hoquqlirining xitay da'irliri teripidin qattiq cheliniwatqanliqi, köpligen Uyghurlarning térrorist mu'amilisi körüwatqanliqini hemde Uyghurlarning erkinliki we démokratiye hoquqliri üchün pa'aliyet élip bériwatqan chet'ellerdiki Uyghur pa'aliyetchilirining xitayning her xil bésimlirigha uchrawatqanliqi qatarliq mesililerni tonushturup ötti. (Kamil tursun)