Kanada soda üchün kishilik hoquqni qurban qilmaydu


2006.11.17

Xitay hökümiti wyétnamda ötküzülidighan asiya tinch okyan ixtisadiy hemkarliq teshkilatining yuquri derijilik bashliqlar yighini jeryanida kanada xitay ikki dölet rehberlirining ayrim körüshüsh küntertipi emeldin qaldurghandin kéyin, kanada bash ministiri Stephen Harper kanadaning pulni dep démokratiye, erkinlik we kishilik hoquqtin ibaret qimmet qarishidin waz kechmeydighanliqini bildürdi.

Stephen Harper Wyétnamda ötküzülmekchi bolghan, asiya tench okyan ixtisadi hemkarliq teshkilati munbirining yuquri derijilik bashliqlar yighinigha qatnishish üchün, charshenbe küni wéytnamgha qarap yolgha chiqish harpisida, kanadaning herqaysi döletler bilen soda munasiwetlirini kücheytishni xalaydighanliqini, amma asasi prinsiptin waz kechmeydighanliqini tekitlep:

"Méningche, kanada xelqi bizning kanadaning qimmet qarishigha asiyliq qilishimizni yeni démokratiye, erkinlik we kishilik hoquqqa bolghan etiqadimizni pulgha sétishimizni xalimaydu, bizning kishilik hoquqta ching turishimiz kanadaning qimmet qarishini, menpetini kéngeytishtur," dédi.

Stephen Harper Ning qarishiche, kanada bilen xitay otturisidiki soda munasiwetliri saghlam rawajlanmaqta iken. Emdi bashqa mesililerni sözlishish kérekken.

Kanada üchün négizlik mesile hüseyin jélilning teqdiri

Buningdin ilgiri kanada metbu'atliri Stephen Harper ning bu qétimqi ikki dölet rehberliri söhbitide kishilik hoquq hemde xitayda tutup turulghan kanada puqrasi höseyin jélilning quyup bérilish mesilisini sözlishishte ching turghanliqi üchün, xitay terepning bu uchrushushni emeldin qaldurghanliqini xewer qilghanidi. Stephen Harper We uning hökümiti xitayning kishilik hoquq xatirisini izchil tenqit qilip kelmekte. Kanada hökümitining kishilik hoquq mesilisini otturigha qoymaqchi bolghanliqigha narazi bolghan xitay, bu uchrushushni emeldin qaldurghan

Kanada metbu'atliri, kanadaning xitay bilen yuquri derijilikler söhbiti ötküzüshni birinji bolup telep qilghanliqini bayan qilsa, bash ministiri Stephen Harper ishxanisining bayanatchisi bu uchrishish telipining xitay tereptin kelgenlikini, kéyin yene xitay teripidin bu uchrushushning emeldin qaldurulghanliqini eskertmekte.

Kanada metbu'atliri libéral partiyisi hökümiti hakimiyettiki mezgilide eyni waqittiki bash ministirlardin Jaen Chretien bilen Paul Martin ning xitay bilen kishilik hoquq mesililirini muzakire qilighan bolsimu, lékin ularning ikki döletning yaxshi munasiwitini saqlighanliqigha alahide diqqet qilmaqta.

Kanadadiki öktichi partiyiler, xelq'ara mesililer we diplomatiyige kelgende konsérwatip partiyisi hökümitini xamliq qiliwatidu, dep eyiplimekte.

Libéral partiyining bayanatchisi Keith Martin "konsérwatip partiye hökümiti xelq'araliq mesililerge téximu diqqet qilishi kérek. Dunyaning nöwettiki weziyitini chiqish qilip, téximu mukemmel bolghan diplomatiye siyasiti arqiliq, xelq'araliq tehditlerge taqabil turush kérek," dédi.

Kanada tashqi ishlar ministiri: kishilik hoquq tereptin yol quyushqa bolmaydu

Kanada tashqi ishlar ministiri Peter Mackay kanada xitay otturisidiki munasiwetning yaxshiliqini we kanadaning kishilik hoquq mesiliside héchkimge yol qoymaydighanliqi bildürüp:

"Biz bashtin axir erkinlik, démokratiye, kishilik hoquq we qanun boyiche idare qilishning muhimliqini tekitlep kéliwatimiz. Biz herqandaq dölet bilen uchrashqanda bu prinsipqa emel qilimiz. Biz bularni sözligen ikenmiz, emeliyettimu körsitishimiz zörür," dédi..

Soda sahesi endishe ichide, kishilik hoquq teshkilatliri memnun

Yérim hökümet xarektérini alghan kanada xitay soda kéngishining re'isi Sergio Marchi bolsa, konsérwatip partiyisi hökümitini xitay bilen bolghan sodini rawajlandurushqa ündep: "pütün dunya soda üchün xitaygha yügüriwatidu, amma biz buni yenila étirap qilmaywatimiz", dédi. Uning bildürüshüshiche, xitay kanadaning ikkinchi chong hemrasi bolup, ikki terepning bulturqi soda sommisi 30 milyard dollardin ashidiken. Shunga xitay bilen bolghan munasiwet kanada üchün intayin muhim iken.

Kechürüm teshkilati kanada bölümining bayanatchisi kanada hökümitining kishilik hoquq mesiliside xitaygha qollan'ghan qattiq meydanini qollaydighanliqini bildürüp:

"Xitayning kishilik hoquq xatirisi kishini endishige salidu. Kanadaliqlar bu nuqtigha diqqet qilishi kérek. Kanada hökümitining xitaydiki kishilik hoquq mesilisi otturigha qoymaqchi bolishi intayin toghra," deydu.

Uning eskertishiche, xitayda tutup turuliwatqan höseyin jélilning quyup bérilishini qolgha keltürüsh kanada üchün intayin muhim iken.

Xitay éghiz tegishtürdi, amma yenila kanadagha narazi

Amma xitay tashqi ishlar ministirlikining bayantchisi jyang yü peyshenbe künidiki muxbirlarni kütiwélish yighinida xitay hökümitining kanada bilen bolghan munasiwetke intayin ehmiyet beridighanliqini bayan qilip:

"Xitay dölet re'isi hu jintaw xanoydiki asiya tinch okyan ixtisadiy hemkarliq teshkilati bashliqlirining gheyri resmiy yighini jeryanida kanada bash ministiri Stephen Harper bilen körüshidu dédi. Xitay bayanatchisi ji'ang yü yene Stephen Harper ning xitayning kishilik hoquq ehwali heqqidiki tenqidlirige inkas qayturup, biz bashqa döletning dölitimizning ishliri heqqide mes'uliyetsizlik bilen söz qilidighan hemde bashqa döletning ishki ishlirigha arilishidighan xata usullargha qet'iy qarshi turimiz, dédi.

Stephen Harper Ning bayanatchisi Dimitiri Suodas bolsa axbarat wastilirigha, Stephen Harper ning hu jintaw bilen körushidighanliqini, amma körüshüsh waqtining téxi bekitilmigenlikini tekitlidi.

Kanadadiki CTW téléwiziyisining mulahizisige qarighanda, xitay terepning éytqini ikki dölet rehberlirining resmiy uchrishishi emes, belki gheyri resmiy uchrishish iken. Shunga bu uchrishish mesilini hel qilmaydiken. Bu téléwiziye istansisini ziyaritini qobul qilghan bir neper xitay emeldari hu jintaw bilen Stephen Harper ning uchrushishini xitay terep emeldin qaldurdi dégen sözni kanada terep oydurup chiqardi, dep mes'uliyetni kanadagha artqan.

Kanada metbu'atliri kanada xitay otturisidiki sürkilishning menbesi kanada puqrasi bolghan hüseyin jélilning xitayda tutup turulushi we xitay teripidin uning kanada puxraliq salahitining ret qilinishi dep baha bermekte.

Metbu'atlirigha qarighanda kanada tashqi ishlar ministiri Peter Mackay xitay tashqi ishlar ministiri bilen bügün xanoyda ayrim söhbetleshken.

Xitay metbu'atliri ikki dölet tashqi ishlar ministirliri oz'ara qiziqidighan mesiller heqqide söhbetleshti, dep xewer qilghan, lékin bu söhbetning mezmuni ashkarilimighan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.