Хитай вә уйғур елидә су вә һаваниң булғиниши илгирикидин техиму еғирлашмақта

• Мухбиримиз меһрибанниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

2005 - Йили25 - ноябир күни бир белиқчи химийилик маддилар билән булғанған сонғуаҗяң дәрясидин қийиқинитармақта. AFP

Хитайда һазир мәйли шәһәрләрдә болсун яки йезиларда болсун, су вә һаваниң булғиниши еғир бир мәсилигә айланди. Йеқинда хитай дөләт кабинети тәрипидин ечилған ахбарат елан қилиш йиғинида, хитайниң һәр қайси шәһәрлиридә мәвҗут болуватқан су вә һаваниң булғиниш мәсилиси алаһидә оттуриға қоюлған. Хитайниң қурулуш министери җю бавшинму мәзкур йиғинда хитайниң һәрқайси җайлиридики суниң интайин зор дәриҗидә булғанғанлиқини етирап қилишқа мәҗбур болған.

Йеқиндин буян хитай даирилири мәмликәт ичидики су вә һаваниң еғир дәриҗидә булғинип кетиватқанлиқи һәққидә көпләп мәлумат бәрмәктә. Хитай агентлиқиниң йеқинда бейҗиңдин бәргән хәвиридә көрситилишичә: һазир хитайдики шәһәрләрниң йеримидин көпиниң мәйли һаваси болсун яки сүйи болсун пүтүнләй булғанған һәмдә булғиниш дәриҗиси илгирикидин техиму еғир һаләттә болған.

Йеқинда, хитай дөләтлик қурулуш министирлиқи тәрипидин берилгән санлиқ мәлуматта көрситилишичә, хитайдики300 гә йеқин шәһәрдә, таки һазирғичә паскина суни бир тәрәп қилидиған завут мәвҗут болуп бақмиған һәмдә бир қисим шәһәрләрдә селинған паскина суни биртәрәп қилиш завутлири ишләш иқтидаридин қалған болуп, униң һечбир әһмийити болмиған. Шуниң билән бу хил һаләт мәзкур шәһәрләрдики су вә һаваниң булғиниш дәриҗисини техиму еғирлаштурған.

Су вә һаваниң булғиниш әһвали уйғур елидиму охшашла еғир болмақта

Хитай агентлиқиниң үрүмчидин бәргән хәвәрлиридин мәлум болушичә, һазир уйғур елидә су вә һаваниң булғиниш әһвали пәқәт шәһәрләрдила әмәс бәлки йезилардиму охшашла еғир болмақта. Мәсилән үрүмчи, ғулҗа, корла вә ақсу қатарлиқ җайларда, су вә һаваниң булғиниш дәриҗиси илгирики йиллардикидин хелила еғир болуп, кишини әндишә қилдурғидәк һаләткә йәткән.

Йеқинда радиомизниң зияритини қобул қилған ғулҗидики деһқан аял мәзкур җайдики әслидә сүп -сүзүк ақидиған суниң йеқинқи йиллардин буян интайин зор дәриҗидә булғинип кәткәнликини мәлум қилип, өзиниң бу хил һаләттин интайин ечинидиғанлиқини билдүргән иди.

Хитайдики суниң булғиниш мәсилиси америка мәтбуатлириниң диққитини қозғиди

Хитайниң һәрқайси шәһәрлиридә йүз бериватқан су вә һаваниң булғиниш мәсилиси хәлқара җәмийәтниң диққитини қозғашқа башлиди. Йеқинда ички моңғул райониниң гувулатчеч дегән йеридә йүз бәргән булғиниш вәқәси америка мәтбуатлириниң диққитини қозғиған болуп, нюйорк вақит гезитидә мәзкур җайдики булғиниш вәқәси һәққидә мәхсус мәлуматлар берилгән. Нюйорк вақит гезитидә берилгән мәлуматлардин ашкарилинишичә,

Ички моңғул райониниң гувулатчеч дегән йеридә йүз бәргән су булғиниш вәқәси мәзкур җайдики қәғәз ишләпчиқириш завутиниң мәсулийәтсизликидин келип чиққан. Мәзкур җайдики йәрлик хәлқниң нюйорк вақит гезити мухбирлириға мәлум қилишичә, гәрчә вәқә йүз бәргәндин кейин, юқиридин "булғанған районни дәрһал тазилаш керәк" дегән буйруқ кәлгән болсиму, йәрлик һөкүмәт әмәлдарлири юқириниң буйруқини қилчә иҗра қилмиған.

Нюйорк вақит гезитидә берилгән бу һәқтики мәлуматларда йәнә, хитайдики су вә һаваниң булғиниши пәқәт ички моңғул районидила әмәс, бәлки хитайниң һәммила өлкисидә дегидәк интайин еғир дәриҗигә йәткәнлики шундақла йәрлик һөкүмәтниң бу хил һаләттин пәрвайи пәләк болуп, муһит үчүн аҗритилған мәбләғни бузуп-чечип һәтта хиянәт қилидиғанлиқи алаһидә тәкитләнгән.

Хитайда паскина суни бир тәрәп қилиш үчүн ишлитилидиған әсваблар интайин кәм

Йеқинда зияритимизни қобул қилған америка йәршари тәтқиқат оргини "вилсон мәркизи" ниң мәсули җениф ханим хитайниң һәр қайси шәһәр вә йезилиридики суниң интайин еғир дәриҗидә булғиниватқанлиқи һәққидә тохталди.

Җениф ханимниң анализ қилишичә, хитайниң һәр қайси шәһәрлиридә суниң илгирикидинму бәкрәк булғинип кетишидики сәвәб, һазир хитайниң көп сандики химийә завутлири дәря бойлириға селинғанлиқидин икән. Җениф ханим сөзидә, бултур харбинниң суңхуаҗяң дәрясида йүз бәргән химийиви булғиниш апитини мисалға елип, һазир хитайдики паскина суни бир тәрәп қилиш үчүн ишлитилидиған бир қисим әсвабларниң интайин кәм болуватқанлиқини көрсәтти. У йәнә "хитайдики шәһәрләрниң 3 тин бир қисми йәр асти сүйини истимал қилиду, лекин йәр асти суниң тәркибидә тазилап бир тәрәп қилмиса болмайдиған зәһәрлик маддилар бар, униң үстигә деһқанчилиқтин келип чиққан түрлүк булғанған маддилар пуқраларниң саламәтликигә зор зиян йәткүзмәктә" дәп билдүрди.

Мунасивәтлик санлиқ мәлуматларда көрситилишичә, хитайда һазир һаваниң еғир дәриҗидә болғиниши билән бир вақитта, 90% кә йеқин йәр асти суйиму пүтүнләй булғинип болған. (Меһрибан)