Xitay da'irilirining Uyghur milliy ma'arip sahesige qaratqan tazilash herikiti ghelbe qazinalamdu?

• Muxbirimiz eqidening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Sherqiy türkistan uchur merkizining tetqiqatchisi küresh atixan ependining biwaste Uyghur élidin igiligen melumatigha qarighanda, xitay hökümiti bu yil 7 ‏- ayda idé'ologiye saheside milliy bölgünchilikke qarshi küresh herikitini qozghap, Uyghur xelqi ichide küchlük tesirge ige oqutquchilardin yüsüpjan yasin bilen erkin rehmitullani jazalighan.

"Qosh til" liq oqutushqa narazi bolghuchilarning iradisini sundurush

Xitayning aptonom rayonluq partkom teshwiqat bölümi, ma'arip nazariti we ürümchi sheherlik partkomining orunlashturushida élip bérilghan" ang idé'ologiye saheside milliy bölgünchilikke qarshi küresh herikiti" de, Uyghur oqutquchilirining "qosh tilliq" ma'aripqa bolghan naraziliqini tunjuqturush, bolupmu ularning qarshiliq körsitish iradisini sundurush meqsitide, ürümchi sheherlik 14 ‏- ottura mektepning oqutquchiliridin yüsüpjan yasin bilen erkin rehmitullani tartip chiqip, ular üstidin jiddiy tekshürüsh élip barghan.

Küresh atixan ependining bildürüshiche, bu ikki oqutquchi, ürümchi shehiri boyiche hetta pütün Uyghur élining ma'arip sahesi boyiche küchlük tesirge ige bolup, ularning üstidin tekshürüsh élip bérilishi xitay hökümitining Uyghur oqutquchiliri arisida heriket qozghashqa uruniwatqanliqini ashkarilaydiken.

Jazadin burunqi bahane izlesh

Küreshjan atixan ependining éytishiche, xitay hökümiti yüsüpjan yasinni tekshürüsh jeryanida, uning xizmetdashlirini, yüsüpjan yasin xitayning 6 ‏- ottura mektipi bilen Uyghurlarning 14 ‏- ottura mektipini qoshuwétish we qosh tilliq ma'aripqa qarita qandaq qarshi geplerni qildi? u yene döletning muqimliqigha dexli - terüz qilidighan, döletning birlikini parchilaydighan qandaq söz we heriketlerde boldi? u qandaq diniy pa'aliyetler bilen meshghul boldi? oqughuchilarni qandaq qanunsiz diniy pa'aliyetlerge bashlidi? dégen'ge oxshash su'allargha jawab bérishke qistap, uni xitay qanunigha xilap heriketler bilen shughullan'ghan qilip körsitishke urun'ghan. Yüsüpjan yasinning bir qanche maqalisini, éghir siyasiy xataliq ötküzgen, pantürkisizmliq xata köz qarashlarni tarqitip, jem'iyette intayin yaman tesir peyda qilghan dégen bednam bilen qarilap, uni ders munbiridin qoghlap chiqarghan.

Idé'ologiye sahesidiki bölgünchilikke qarshi turush emeliyette Uyghur ziyaliylirini tazilash

Oxshashla xitay da'irilirining zerbisige uchrighan erkin rehmitulla ‏- mezkur mektepning edebiyat oqutquchisi bolup, u Uyghur tiligha bashqa tildiki sözlerni arilashturmay sap Uyghur tilida söz qilishni we Uyghur tilining lughet terkipining sapliqini qoghdashni teshebbus qilghanliqi üchün, ma'arip tarmaqliri, uni "qosh tilliq ma'aripqa" qarshi chiqqan dep, yüsüpjan yasin'gha qaritilghan usullar bilen tekshürüp qattiq nazaret astigha alghan.

Köreshjan atixan ependining qarishiche, xitay da'irilirining atalmish " ang idé'ologiye saheside milliy bölgünchilikke qarshi küresh" dégini emeliyette Uyghur ziyalilirigha qaritilghan tazilash herikitidin ibaret bolup, bu heriket Uyghur aptonom rayonida 57 yildin béri türlük namlar astida élip bérilip, sansizlighan Uyghur ziyaliyliri öltürülgen, türmige tashlan'ghan, sürgün qilin'ghan we jismaniy ziyankeshlikke uchrighan. Hetta söz qilish we metbu'at hoquqliridin mehrum qilin'ghan. Xitay hökümiti bu heriketliri arqiliq Uyghur millitini meniwiy jehettin yétekchisiz qaldurush, ularni menggü milliy teqdiri heqqide oylinish we küresh qilishtin qattiq qorqidighan haletke keltürüshni meqset qilghan bolsimu, emma bu xil zorawan heriketler héchqachan Uyghur xelqining milliy rohi we iradisini boysunduralmaydiken. ( Eqide)