Xitay bilen teywen, xongkong otturisidiki jiddiy riqabet

• Muxbirimiz welining bu heqtiki melumati
• Download story audio

Siyasiy kéngesh yighinidin körünüsh . AFP

Hazir béyjingda ikki chong yighin dawamlishiwatidu. Xelq'arada erkin metbu'atlar bu ikki yighin'gha munasiwetlik xewer we obzorlarni élan qiliwatidu. ''Amérika awzi'ning xewer qilishiche, xitayning dölet kabiniti tüzgen 11 ‏- beshyilliq pilan layihiside "teywen jungxu'a xelq jumhuriyitining ayrilmas muqeddes zémini" dep atalghan. Bu madda memliketlik xelq qurultéyida muzakire qilishqa tapshurulghan. Bundaq atash burunqi "teywen boghizidiki ikki terep oxshashla bir junggo' dégen söz bilen tüptin oxshimaytti. 92 ‏- Yilida ikki terep birlikke kelgen "her ikki terep özining pikrini saqlap qalidu" dégen söz bilenmu tüptin oxshimaydu. Shunglashqa hazir "teywen jungxu'a xelq jumhuriyitining bir qismi" dégen bu yéngi atash yene bir qétim jiddiy munazire qozghighan.

Teywen mesilisi muhim orun'gha ötti

Teywenning chong quruqluq komitéti bashliqi wu ependi "xitayning néme déyishidin qet'i nezer, teywen boghizidiki ikki terep 1949 ‏- yilidin buyan bir -birini idare qilip baqqan emes. Bu bir emeliyet. Bu pakitni özgertish mumkin emes. Teywenning igilik huquqi 23 milyon xelqning özining qolida, bu teywende alliqachan shekillinip bolghan, özgertkili bolmaydighan ortaq chüshenche" dep jakarlighan. Xitay merkizi herbi komitétining mu'awin re'isi go beyshyong 'chén shuybyen hazir qanunluq halda musteqil bolush üchün yene bir qedem aldi. Azadliq armiyining hazirqi jiddiy wezipisi teywenning musteqil bolushini tosushtin ibaret. Teywenning her qandaq seweb bilen musteqil bolup kétishige yol qoyulmaydu' dégen. Teywen bilen jungxu'a xelq jumhuriyitidin ibaret teywen boghizidiki ikki terep otturisidiki bundaq yéngi munazire hazir jiddiy dawam qilmaqta.

Xongkong mesilisi 11 ‏- besh yilliq pilanda

Erkin asiya radi'osining muxbiri shinyüning xewer qilishiche, xitayning bash ministiri wén jyabaw doklatida, gerche 'bir dölette ikki xil tüzüm', 'xongkongni xongkongluqlar idare qilish' , 'aliy aptonomiye' dep sözlisimu, emma ichki rayonlar ning xongkong, makaw bilen bolghan soda munasiwitini téximu yéqinlashturushni asasi orun'gha qoyghan. Emeliyette xitay hökümiti 11 ‏- beshyilliq pilanigha xongkongnimu kirgüziwalghan. Bu xitayning tunji qétim xongkongni özining dölet pilani da'irisige kirgüzüshi bolup hésablinidu. Xongkong uniwérsitétining pro féssori sün ligong xitayning bundaq qilishini yaqturmaydu. Uning éytishiche, burun bir dölette iki xil tüzüm yolgha qoyulidu, xongkongni xongkongluqlar özi idare qilidu, dep jakarlighan idi. Bundaqta xongkongning üzining heriket boshluqi bolatti. Xongkong bundaq bir boshluqida özi qanat qéqip uchalaytti, bu yaxshi idi. Hazir 'rilis ulash'ni yolgha qoyiwatidu, bu undaq addi rilis ulash emes, emdi xongkong hergizmu öz ixtiyari boyiche erkin ish qilalmaydu, bu bir chong mesile.

Erzdarlar dawamliq tutulmaqta

Erkin asiya radi'osining muxbiri fang yu'enning xewer qilishiche, hökümet saqchiliri béyjinggha ikki yighin'gha derd éytqili kelgen kishilerni hazir hedep aldap qayturush, tosup mejburiy qayturush yaki tutqun qilishni jiddiy dawamlashturiwatqan we xelqning huquqini qoghdash üchün pa'aliyet élip bériwatqan adwukatlarning a'ilisige toxtimay parakendichilik séliwatqan bolsimu, emma memliketning her qaysi jayliridin béyjinggha derd éytqili kilwatqan kishilerning sani azlighini yoq, belki téximu köpeymekte. Xelqning huquqini qoghdash herikiti barghanséri ewj almaqta.

Dölet kabinitining erziyet ishxanisigha barghan kishilerdin melum bir ependining éytishiche, erziyet ishxanisi bilen adem tutudighan saqchilar alliqachan til biriktüriwalghan. Saqchilar erziyet ishxanisining ichide olturidiken. Jediwel toshquzup kirgenla ademni ular ichkiridiki öydin tutup kitidiken.

Muxbirning ispatlishiche, hazir yene nurghun adem memliketning her qaysi jayliridin, beziler poyiz bilen, beziler paraxod bilen béyjinggha qarap kéliwatidu. (Weli)