Хитай бейҗиңда иккинчи қетимлиқ “шинҗаңға ярдәм бериш” хизмәт йиғини ачти

5-Июл үрүмчи вәқәсиниң икки йиллиқи йетип келишкә бир айчә вақит қалғанда хитай мәркизий һөкүмити бейҗиң шәһиридә 2-қетимлиқ “шинҗаңға ярдәм бериш” хизмәт йиғини чақирди.
Мухбиримиз үмидвар
2011.05.30
zhou-yongkang-beijing-yighin-305.jpg Хитай сиясий қанун комитети муавин секретари җу юңкаң бейҗиңдики хәлқ қурултийида. 2008-Йили 8-март.
AFP

Шинхуа агентлиқиниң хәвиригә асасланғанда, бу қетимқи йиғинға хитай дөләт рәиси ху җинтав биваситә қатнашмиған болсиму, әмма тәстиқ сөзи әвәтип, ярдәм бериш хизмитиниң нәтиҗисиниң көрүнәрлик болғанлиқини муәййәнләштүргән һәмдә “шинҗаңға ярдәм бериш хизмитини омумий йүзлүк әмәлгә ашуруп, тиришип пухта үнүм қазиниш лазим” дәп тәкитлигән.

Хитай мәркизий һөкүмитиниң бейҗиңда ечилған 2-қетимқи хизмәт йиғиниға хитай компартийиси мәркизий комитети сиясий бюросиниң әзаси, муавин баш министир ли кечаң, сиясий қанун комитетиниң секретари җов йоңкаң қатарлиқлар қатнишип сөз қилған һәтта уйғур аптоном райони парткоминиң сабиқ секретари ваң лечуәнму йиғинға қатнишип, риясәтчилик қилған.

Америкидики сиясий паалийәтчи илшат һәсән әпәнди 2-қетимлиқ “шинҗаңға ярдәм бериш хизмәт йиғини” һәққидә өз көз қарашлири вә баһасини оттуриға қоюп, хитай мәркизий һөкүмити 1-қетимлиқ “шинҗаң хизмәт йиғини” ни 5-июл үрүмчи вәқәсиниң бир йиллиқи тошуш һарписида ачқан болса, 2-қетимлиқ мәзкур ярдәм бериш хизмәт йиғини 5-июлниң 2 йиллиқ хатирисигә аз қалған күнләрдә шуниңдәк йәнә уйғур елиниң әтрапидики бир қатар хәлқара вә район характерлик вәзийәтләр, җүмлидин оттура шәрқтики демократик һәрикәтләр йүз бәргән, хитайниң өзидиму ясимән гүли инқилаблири чақириқлири давамлашқан пәйттә ачқанлиқини оттуриға қойди. У сөзидә йәнә бу йиғинниң йеқинда америкида шәрқий түркистан уйғур алий кеңиши ечилған вақиттин анчә узун өтмәй өткүзүлгәнликини әскәртти.

Хәвәрдин мәлум болушичә, йиғинға мәркәз вә 19 өлкә һәм шәһәрниң мәсуллири шуниңдәк бир қисим ширкәтләрниң вәкиллирини өз ичигә алған 300 әтрапида киши қатнишип, өзлириниң хизмәт нәтиҗилири вә тәҗрибә-пиланлирини муһакимә қилған.

Шинхуаиң хәвәр қилишичә, 27-29-май күнлири давамлашқан икки күнлүк йиғин асаслиқи хитай мәркизий һөкүмитиниң ярдәм бериш нами астида бир йилдин буян уйғур елидә елип барған паалийәтлири вә хизмәтлирини хуласиләш вә тәҗрибә савақлирини йәкүнләп, йеңи истратегийилик пиланлирини түзүш һәм оттуриға қоюшқа қаритилған. Хитай рәһбәрлири сөзлиридә ярдәм бериш хизмитиниң үнүминиң зор болғанлиқини көрситип, буниңдин кейин бу пиланини техиму тез сүрәттә кеңәйтиш вә раваҗландурушни тәләп қилған. Сиясий анализчи илшат һәсән әпәндиниң қаришичә, йиғинда хитайниң дөләт аманлиқи, бихәтәрлик вә қанун саһәсигә рәһбәрлик қилидиған җов йоңкаң вә уйғур аптоном райониниң сабиқ партком секретари ваң лечуән қатарлиқларниң муһим орунни игилиши хитайниң уйғур елиға болған контроллуқини йәнила күчәйтиштин ваз кәчмигәнлики, ярдәм бериш нами астида уйғурларниң наразилиқлирини тинчитишни муһим күн тәртипкә қоюватқанлиқини көрситидиғанлиқини тәкитлиди.

Хитай мәркизий һөкүмити биринчи қетимлиқ “шинҗаң хизмәт йиғини”дин кейин, ваң лечуән елип кетилип, униң орниға җаң чүншән қоюлуп, бир қатар өзгиришләр елип келингәнлики мәлум. Җаң чүншән аз санлиқ милләт оқуш пүттүргән оқуғучилирини ишқа орунлаштуруш, турмуш параванлиқини капаләткә игә қилиш, тез сүрәтлик һалқима тәрәққиятни илгири сүрүш дегәндәк шоарларни тәкитлигән болсиму, әмма һазирғичә қош тиллиқ маарип нами астида елип бериливатқан йәккә тиллиқ, йәни хитай тиллиқ маарип сияситигә өзгәртиш киргүзмиди. Қош тиллиқ маарип нами астида уйғур тилиниң һөкүмәт, маарип саһәсидин сиқип чиқирилиши уйғурларниң изчил наразилиқини қозғап келиватқан мәсилә иди. Илшат һәсән әпәнди өзиниң җаң чүншәнниң мундақ ислаһат қилмайдиғанлиқиға ишинидиғанлиқини, җаң чүншән дәвридиму охшашла уйғур тилиниң пүтүнләй дегүдәк һәммә саһәдин қоғлап чиқириливатқанлиқин тәкитлиди. Илшат әпәндиниң қаришичә, җаң чүншән ваң лечуән дәвридә башланған уйғур қизлирини ичкиригә йөткәп ишлитишниң орниға уларни уйғур елиниң өзидики завут-фабрикиларда ишләшкә өзгәртиш қәдимини басмаслиқи мумкин.

Илшат һәсән әпәнди сөзидә йәнә хитай рәһбәрлириниң қәшқәр алаһидә иқтисадий райониниң тәрәққиятини техиму илгирилитишкә аит қарашлириға баһа берип,  уйғурлар әң зич олтурақлашқан қәшқәр шәһириниң чеқилип, у йәрдики уйғурлар көчүрүлүп, кәлгүсидә уларниң орниға хитай нопуси орунлаштурулидиғанлиқини тәкитлиди.

У йәнә хитайниң қәшқәрни ғәрбтики шенҗен қилип қуруш арқилиқ бу җайни ичкири хитай билән охшаш хитайлар көп санлиқни игилигән шәһәргә айландуруш сүритини тезлитиватқанлиқи, буниң уйғур мәдәнийәт бөшүки қәшқәрниң ахирлишишидин дерәк беридиғанлиқини көрсәтти.

Илшат әпәндиниң қаришичә, хитай мәркизий һөкүмитиниң бу қетимлиқ йиғини йәнә ички моңғулдики оқуғучиларниң наразилиқ һәрикәтлири әвҗигә чиққан пәйткә тоғра кәлгән болуп, даириләрниң бу һәрикәтниң уйғур елиға кеңийип кетишидин әндишә қилишида шәк йоқ.

Хитай мәркизий һөкүмитиниң 2-қетимлиқ шинҗаңға ярдәм бериш хизмәт йиғинида конкрет қандақ қарарлар қобул қилинғанлиқи һазирчә намәлум. Бирақ, икки күнлүк йиғинда буниңдин кейинки хизмәт вә пиланларни әмәлгә ашуруш сүритини техиму тезлитиш һәм өткән бир йилда игиләнгән тәҗрибә-савақлар музакирә қилинип, йеңи истратегийилик пиланларниң оттуриға қоюлғанлиқи нәзәрдин йирақ әмәс.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.