Ilham toxti yéqinqi pa'aliyetliri sewebidin yene agahlandurushqa uchridi

Igiligen uchurlardin melum bolushiche, xitay da'iriliri “Uyfurbiz” torining sahibi ilham toxtini, “Uyfurbiz” tor békitide yéqindin buyan élan qilin'ghan maqaliler we uning Uyghurlar uchrawatqan diniy bésim heqqidiki inkasliri seweblik agahlandurghan.
Muxbirimiz méhriban
2012.08.09
ilham-toxti-liksiyedin-burun.jpg Ilham toxti ependi léksiyige kirishtin burun sirtni közetmekte. 2010-Yili 12-iyun béyjingda.
AFP

Radi'omiz igiligen uchurlardin melum bolushiche, béyjing merkizi milletler uniwérsitétining dotsénti, “Uyfurbiz” torining sahibi ilham toxti ependi, 8-awghust küni xitayning dölet amanliqini qoghdash xadimliri teripidin “Chay ichish” namida élip kétilip yene soraq qilin'ghan.

Ehwaldin xewerdar kishilerning inkas qilishiche, ilham toxti ependining bu qétim xitay dölet amanliqini qoghdash xadimliri teripidin “Chay söhbiti”ge élip kétilishi ilham toxti ependining yéqinqi pa'aliyetliri hem “Uyfurbiz” torining xelq'ara tor békitide élan qilin'ghan xitaydiki diniy cheklimiler heqqidiki xewerler sewebidin iken.

Ilham toxti ependi sahibliqidiki “Uyfurbiz” torining xelq'ara tor békitining yéqinqi xewerliride, bu yil ramizan kirgendin buyan Uyghur élide barghanche kücheytiliwatqan türlük diniy cheklimiler hem Uyghurlar uchrawatqan türlük bésimlar heqqidiki xelq'ara metbu'atlarning xewerliri köchürüp bésilghan.

Bu yil ramizan mezgilide Uyghurlarning diniy étiqadi chekliniwatqan türlük belgilimiler xelq'ara metbu'atlar hem kishilik hoquq teshkilatlirining Uyghurlarning diniy étiqad erkinliki mesiliside xitayni tenqidlishige seweb bolghan idi. Uyghurlarning ramizan tutushi chekliniwatqanliqi heqqidiki xelq'ara metbu'at xewerliri hem kishilik hoquq teshkilatlirining eyibleshliri xitay da'irilirining diqqitini qozghighan bolup, Uyghur aptonom rayonluq hökümetning bayanatchisi xu xenming qatarliqlar, “Ramizan mezgilide hökümet kadirliri hem oqutquchi-oqughuchilarning salametlikini asrash üchün, hökümet xizmitidikilerning roza tutmasliqi teshebbus qilin'ghanliqi” ni tekitlep, bu belgilimilerning hergizmu mejburlash xaraktérini almighanliqini eskertken.

Xitayning “Yershari waqit géziti” ning 8-awghusttiki in'glizche xewiridimu Uyghurlarning diniy étiqadining cheklimige uchrimighanliqi tekitlinip, “Uyfurbiz” torining 7-awghust élan qilghan, da'irilerning 20-iyuldin bashlap ot apitining aldini élish bahaniside Uyghur élidiki bir qisim meschitlerni közitiwatqanliqi heqqidiki xewirige inkas qayturulghan. “Yershari waqit géziti” ning xewiride, ghulja ot öchürüsh idarisidiki axbarat xadimi lyang sining éytqanliridin neqil élinip, Uyghur élining ghulja shehiri qatarliq jaylardiki meschitlerde élip bérilghan ot öchürüsh meshiqliride héchqandaq siyasiy meqset yoqluqi, bu pa'aliyetlerning peqet da'imliq ot apitidin mudapi'elinish tedbirlirining biri ikenliki tekitlen'gen. Yer shari waqti gézitining xewiride yene, “Uyfurbiz tori bölgünchilik pa'aliyetliri bilen shughullinidighan tor” dep eyiblen'gen.

Emma, mezkur xewerge yézilghan inkaslarning biride, xitay hökümitining namaz oquluwatqanda ot öchürüsh manéwiri élip bérilghanliqidin ibaret saxta seweblirige héchkimning ishenmeydighanliqi körsitilgen. Yer shari waqti gézitining xewirige inkas yazghan tordashlar yene, da'irilerning yéqindin buyan türlük belgilimilerni élan qilip, Uyghur kadirlar hem oqutquchi-oqughuchilarning roza tutushi, namaz oqushini chekligendin bashqa, hetta awam puqralarning normal diniy pa'aliyetliri hem kiyinishlirigimu türlük cheklimilerni belgilep, Uyghurlarning diniy étiqadi hem milliy örp-adetlirini depsende qiliwatqanliqini eyibligen.

Melum bolushiche, ilham toxti ependi ramizan kirgendin buyan, xelq'ara metbu'atlardin birleshme agéntliqi, eljezire, gérmaniye awazi qatarliqlarning ziyaritini qobul qilip, Uyghur élide bu yil ramizan mezgilide élip bérilghan bir qisim diniy cheklimiler hem xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan milliy siyasitidiki mesililer heqqide toxtalghan. Ilham toxti ependi xelq'ara metbu'atlarning ziyaritini qobul qilghinida, da'irilerning Uyghur élide barghanche kücheytiwatqan türlük diniy cheklimilirini tenqidlep, Uyghurlarning diniy étiqadi hem örp-aditidin ibaret nazuk héssiyatigha taqilidighan bu xil cheklimilerning Uyghurlarning hökümetke bolghan naraziliqini kücheytip, Uyghur élide yene bir qétimliq naraziliq herikiti yüz bérishige seweb bolushi mumkinlikini agahlandurghan.

Radi'omiz igiligen bashqa uchurlardin melum bolushiche, ilham toxti ependining bu qétim béyjingdiki dölet amanliqini qoghdash xadimliri teripidin “Chay söhbiti” ge élip kétilishi, “Uyfurbiz” tor békitidiki ramizan mezgilide Uyghurlar uchrawatqan cheklimiler heqqidiki xewerler, ilham toxti ependining xelq'ara metbu'atlarning ziyaritini qobul qilip xitay da'irilirining diniy cheklimilirini tenqidligini qatarliqlardin bashqa yene, nöwette barghanche jiddiylishiwatqan xitay weziyiti bilenmu munasiwetlik iken. Yeni xitayning 18-qurultiyi harpisi mezgilide béyjingdiki erzdarlar, kishilik hoquq aktipliri, xitay hökümitining siyasetlirige qarshi naraziliq pikirlirini ipadiligen ilham toxti ependige oxshash ziyaliylar xitay saqchi da'iriliri hem dölet amanliqini qoghdash xadimlirining nazaret obyéktigha aylan'ghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.