Amérika hökümiti iran bilen qoral sodisi qilghan xitay shirketlirige imbargo qoydi


2005.12.28
CHINA-ARMS-ISRAEL-MILITA-22.jpg
2004-Yili 6-dékabir. Béyjingdiki herbiy muzéyxanidiki "qizil bayraq" -2 bashqurulidighan bomba. Isra'iliyining xitaygha yuqiri téxnikiliq qorallarni sétishi, amérika bilen isra'iliye otturisida sürkilish peyda qilghan idi. AFP

Amérika hökümiti seyshenbe küni iran bilen nazuk téxnika we qirghinchiliq xaraktérlik qorallarni yasashqa kétidighan eswablar sodisi qilghan 9 chet'el shirkitige imbargo qoyghan bolup, bularning 6 si xitay shirketliri, ikkisi hindistanning shirkiti, biri awstriyining shirkiti iken.

Qarar "ishenchlik pakitlar" asasida chiqirilghan

Imbargo qarari amérika dölet mejlisining 2000 - yili maqullighan iran'gha qirghinchiliq xaraktérlik qorallarni éksport qilishni cheklesh qanuni boyiche chiqirilghan. Bu qanun iranning yadro, bi'ologiyilik we ximiyilik qorallarni yasashqa kétidighan matériyal menbelirige érishishni chekleshni asas qilidu.

Amérika tashqi ishlar ministirliqining seyshenbe küni eskertishiche, imbargo qarari 23 - dékabirdin bashlap küchke ige bolghan. Imbargo qarari boyiche shimaliy junggo sana'et shirkiti qatarliq 6 xitay sana'et guruhining amérika hökümiti bilen soda qilish yaki amérika shirketliridin yuqiri téxnikiliq eslihelerni sétiwélishi cheklinidu.

Amérika tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi adam ereliy seyshenbe künki muxbirlarni kütüwélish yighinida, imbargo qararining "ishenchlik pakitlar" gha asasen chiqirilghanliqini bildürdi.

Amérika tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisining eskertishiche, amérika hökümiti imbargo qoyulghan shirketlerge amérikida soda qilish guwahnamisi bérishni cheklep, amérika hökümet organlirining bu shirketler mehsulatini sétiwélishi cheklinidiken.

Adam ereliy "bu qanun iranning bashqurulidighan bomba we qirghinchiliq xaraktérlik qorallarni tereqqi qildurush iqtidarini chekleshtiki muhim we ünümlük waste" dep körsetti. Adam ereliy, bush hökümitining imbargo qararini aqlap, "bu qararning ehmiyiti bolidu. Bolupmu alaqidar hökümetlerge öz dölitide yüz bériwatqan ishlar toghrisida agahlandurush béridu" deydu.

Qayta tekrarlan'ghan jaza

Bu amérika hökümitining iran bilen nazuk téxnikiliq qorallar sodisi qilghan xitay shirketlirige tunji qétim imbargo qoyushi emes. Bu qétim amérika hökümiti teripidin imbargo qoyulghan xitay shirketlirining üchige ilgiri iran bilen qilghan qoral - yaraq sodisi sewebidin amérika dölet mejlisining 2000 - yili chiqarghan qanuni boyiche imbargo qoyulghan. Bu shirketlerning biri shimaliy junggo sana'et guruhi bolup, amérika da'iriliri bu shirketni iran bilen bolghan qirghinchiliq xaraktérlik qorallar sodisi sewebidin köp qétim tilgha alghan.

Xitay iranni nazuk téxnikiliq herbiy eswablar bilen teminleydighan asasliq döletlerdin biri bolup hésablinidu. Emma béyjing hökümiti ilgiri xitayning we xitay shirketlirini iranni bashqurulidighan bomba téxnikisi we munasiwetlik matériyallar bilen teminlep kelgenlikini ret qilip kelmekte. Béyjing hökümiti imbargo qoyulghan xitay shirketlirining iran'gha nazuk téxnikiliq herbiy eswablarni satqanliqini ret qilip, bush hökümitining imbargo qararini eyiblidi.

Xitayning naraziliqi

Xitay tashqi ishlar ministirliqi charshenbe küni élan qilghan bayanatida, amérika hökümitidin imbargoni bikar qilishni telep qilip, "biz buninggha qattiq naraziliq bildürimiz shundaqla amérikining junggo shirketlirige imbargo qoyghanliqigha qarshi turimiz" dep körsetti.

Xitay tashqi ishlar ministirliqi, " junggo hökümiti qirghinchiliq xaraktérlik qorallarning kéngiyishini cheklesh mesiliside jiddi we mes'uliyetchan pozitsiyige ige shundaqla bir qatar ünümlük tedbirlerni élish arqiliq éksportni bashqurush we kontrol qilishni kücheytip keldi" deydu. Xitay terepning bayanatida yene "biz amérikining bu xata herikitini tüzitishini telep qilimiz " dep tekitligen. Shuning bilen birge amérika teripidin imbargo qoyulghan shimaliy junggo sana'et guruhi, amérika tashqi ishlar ministirliqining imbargo qararini asassiz, dep eyiblidi we amérika hökümitidin erkin sodigha yol qoyushni telep qildi. Mezkur shirket charshenbe küni tor bétide élan qilghan bayanatida," amérika hökümitining 2003 - yili 23 - maydin béri shimaliy junggo sana'et guruhigha bir qanche qétimlap imbargo qoyup kelgenliki héchqandaq asasqa tayanmighan we peqetla toghra emes " deydu.

Amérika: bezi shirketler paydini közlep, ammiwi menpe'etke sel qarimaqta

Amérika iranni yadro énérgiyini tinch meqsetler üchün ishlitishni bahane qilip, yadro qorallar programmisini tereqqi qilduriwatidu, dep eyiblimekte idi. Amérika tashqi ishlar ministirliqi iran bilen qoral - yaraq sodisi qilghan shirketlerni paydini közlep ammiwi menpe'etke sel qarash bilen eyiblidi. Adam ereliy, xitay shirketlirining iran bilen nazuk téxnikiliq qoral - yaraghlar sodisi qilghanliqigha da'ir " ishenchlik pakitlar" ni tepsilati bilen ashkarilimighan bolsimu, emma u, " qirghinchiliq xaraktéridiki xeterlik téxnikilarning kéngiyishini cheklesh asan'gha toxtimaydu. Bezi shirketler alidighan paydini közlep, ammiwi menpe'etke sel qarimaqta" dédi.

Amérika hökümiti teripidin imbargo qoyulghan xitay shirketliri bashqurulidighan bomba we ximiyilik eswablarni éksport qilish bilen shughullinidighan shirketler bolup, bu shirketler shimaliy junggo sana'et guruhi, zibo guruhi, jonggo alem téxnologiye import - éksport shirkiti, xungdu awi'atsiye sana'et shirkiti, xelq'ara iqtisadi we téxnologiye hemkarliq guruhi, métallorgiye we minéral maddilar shirkiti qatarliqlarni öz ichige alidu.

Amérika merkizi axbarat idarisining ötken noyabirda amérika dölet mejliske yollighan mexpiy doklatida, iranning yadro we bi'o - bi'oximiyilik qorallargha kéreklik téxnika we eslihelerge rusiye, xitay, shimaliy koriye we bir qisim yawropa döletliridin érishiwatqanliqini, bolupmu xitay shirketlirining iranni ballistik bashqurulidighan bomba we ximiyilik qorallargha kétidighan eswablar bilen teminlewatqanliqini tekitligen. (Erkin)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.