Xitay intérnétni tosushta ghelibe qilmaqta

• Muxbirimiz peridening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Yéqinda amérikidiki dangliq xarword uniwérsitéti, kanadadiki toronto uniwérsitéti we en'gliyidiki kembrizh uniwérsitéti birlikte xitayning intérnét kontrolluqi üstide mexsus tetqiqat élip bérip, dunyadiki nopusi eng köp bolghan bu dölette kishilerning intérnétte teywen musteqilliqi, falun'gong, dalay lama we tyen'enmén weqesige oxshash témilardiki tor betlirige kirishi cheklinidighanliqini körsetken.

Bu orunlar yene tekshürüshke asasen, xitay hökümitining dunyadiki intérnétni tosush we süziwélish sistémisi eng mukemmel hem toluq bir dölet ikenlikini yekünligen. Ular chiqarghan doklatta yene, xitay hökümitining ötken yilining ichidila her xil jiddiy chariler bilen intérnétni kontrol qilghanliqi, mesilen, intérnétte halqiliq sözlerni kirgüzüp izdeshni tosush we intérnét chayxanilirida torgha chiqquchilarning tizimlikini élish chariliri arqiliq ularning pa'aliyetlirini kontrol qilghanliqi körsitilgen.

Xitay orunlashturghan intérnét saqchiliri 30 mingdin ashidu

Amérika tashqi ishlar ministirliqining kishilik hoquq ishlirigha mes'ul emeldari susan osuliwan bu heqte élip bérilghan bir ispat bérish yighinida, xitay hökümitining intérnétni kontrol qilish bilen terbiylen'gen téxnika xadimlirining sanini barghanséri ashuriwatqanlqini bildürdi.

"Xitay hökümiti intérnétni kontrol qilish üchün texminen 30 ming téxnika mutexesisi yeni intérnét saqchisini orunlashturghan. Shundaqla ular intérnéttiki siyasiy sezgürliki bolghan her qandaq matiriyallarni toxtitiwételeydu".

Uyghur élidin yéqinda chet'elge chiqqan merdan ependi bu heqte radi'omizning ziyaritini qobul qilip, xitayning Uyghur élidiki intérnét kontrolluqining téximu ching ikenlikini bildürdi.

Xitay hökümiti yéqinda chiqarghan kishilik hoquq aq tashliq kitabida, xitaydiki puqralarning söz, metbu'at we neshr qilish erkinlikining toluq kapaletke ige qilin'ghanliqini körsitip, kishilerning erkin torgha chiqalaydighanliqini maxtighan idi. Bu derhalla xelq'aradiki kishilik hoquq teshkilatlirining eyiblishige uchridi. Gérmaniyidiki sherqiy türkistan uchur merkizining re'isi abdujélil qariqash bu heqte toxtilip, bezi tor betlirige kirgenliki üchün xitay hökümiti teripidin qolgha élin'ghan Uyghurni misal qildi we xitay hökümitining Uyghur élide yürgüzüwatqan intérnét kontrolluqini eyiblidi.

Abdujélil qariqash ependi sözide yene, xitay hökümitining Uyghur élide intérnétni kontrol qilipla qalmastin, hetta chet'ellerde pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur pa'aliyetchiliriningmu intérnét séstimilirigha buzghunchiliq qiliwatqanliqini éytti.

Xitayning intérnétni ghelibilik tosishi, bashqa döletler üchün yaman ülge

Amérikida chiqidighan "washin'gton pochta géziti" peyshenbe küni élan qilghan bir parche maqalisida, xitay hökümitining intérnétni ghelibilik tosishining, mushundaq qilishni oylaydighan bashqa döletler üchünmu bir yaman ülge bolup qalidighanliqini yazghan. Buning bilen birge nurghun kishilik hoquq teshkilatliri chet'ellerdiki chong intérnét shirketlirini xitaygha tosush üskünlirini sétip bérishtin saqlinishqa chaqirdi.

Xitay dunyadiki intérnétke chiqquchilar sani eng köp döletlerning biri bolup, nöwette xitayda texminen 100 milyon kishi intérnétke chiqidu. (Peride)