Xitaygha yardemleshken amérikidiki intérnét shirketliri tenqidke uchridi

• Muxbirimiz peridening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Amérika dölet mejlisi ezasi Tim Ryan yighin'gha riyasetchilik qilmaqta. RFA

Amérika dölet mejlisi kishilik hoquq komitétining bildürüshiche, amérikidiki 4 chong intérnét shirkiti 1‏-féwral charshenbe künidiki amérika dölet mejlisining guwahliq bérish yighinigha qatnishishni ret qilghan. Nöwette Cisco, Google, Microsoft we Yahoo qatarliq bu shirketler xitay hökümitige yardemliship, intérnét uchurlirini tosashqa yardemleshkenliki bilen küchlük tenqidke uchrimaqta.

Intérnét shiriketliri eyiblendi

Bu guwahliq bérish yighinida bashlinish nutuqi sözligen amérika dölet mejlisi kishilik hoquq komitétining re'isi tom lantus mezkur guwahliq bérish yighinigha qatnashqanlar we guwahliq bergüchiler aldida qilghan sözide, bu shirketlerning mezkur yighin'gha qatnashmighanliqini eyiblidi. U mundaq dédi:

"Zor netijilerni qazan'ghan yuqiri téxnikiliq bu shirketler, mezkur yighin'gha wekil ewetelmigenlikidin nomus hés qilishi kérek. Ular özlirining barliq küchi, tesiri, bayliqi we yiraqni körüshchanliqi turuqluq, xitayda her küni zor jür'et bilen pa'aliyet qiliwatqan kishilik hoquq pa'aliyetchilirining aktip herikitige sel qaridi".

Tom lentos sözide, bu shirketlerni özlirining shexsiy paydisini közlep "xitay hökümitining bésimigha bash egdi" dep eyiblidi.

Xitay intérnétni basturushta dunya chémpiyoni

Yighin'gha qatnashqan chégrisiz muxbirlarni qoghdash teshkilatining washin'gtondiki wekili lusi morillon, barliq istibdat hakimiyetlerning xelqning némini oqushi we torda némilerni éytishini kontrol qilishqa urunidighanliqini éytti. Lusi morillon "xitay intérnétni basturushta dunya chimpiyonidur" dédi:

"Xitay basturmichi hakimiyetler arisidiki, intérnétsiz héchnéme qilghili bolmaydighanliqini bilgen, shunga uni kontrolluq astigha élish kérek dégenni aldi bilen hés qilghan döletlerning biri. U yene, intérnét eslihelirini kéngeytish bilen bir waqitta, tordiki qarshi pikirlerni tosashqa urun'ghan döletlerning biri".

Morillon sözide yene, xitay hökümitining intérnéttiki uchurlarni tosash üchün nechche on milyon dollar pul serp qilghanliqini hemde xitayning bundaq qilishta gherb shirketlirining yardimige érishkenlikini eskertti. Morillon ependi, 2002‏- yilidin bashlap yaxu shirkitining xitay hökümitige yardemliship, hökümet chekligen sözlerni tosashqa maqul bolghanliqini hetta xitay saqchilirini téxnikiliq uchur bilen teminlep, muxbir shi tawning salahiyitini tépishqa we uni türmige tashlashqa yardemleshkenlikini éytti.

Chégrasiz muxbirlar teshkilatidiki morillon xanim sözide yene, Microsoft, Google we Cisco qatarliq intérnét shirketliriningmu, yaxugha oxshashla xitaygha intérnét uchurlirini süzgüch eswablirini yetküzgenlikini eyiblidi:

"Bu süzgüch eswablarni qandaq ishlitish toghrisida hetta Cisco shirkitining xitaydiki kompyutér xadimlirini chéniqturghanliqi guman qilinmaqta"

Morillon sözide bu heriketlerning xelq'ara kishilik hoquq xitapnamisida körsitilgen söz erkinlikige xilap heriket ikenlikini eskertti.

Dunyada ikki xil intérnét mewjut bolup turidu

Kishilik hoquq közitish teshkilatining dériktori tom malinowiskimu yighinda söz qilip, "intérnét , diktatorluq jem'iyetlerde azad qilish küchi bolushtek yoshurun iqtidargha ige" dep körsetti. U yene, bu küchning peqet uchurlargha cheklimisiz érishkili bolghandila andin jari bolidighanliqini, eksiche bolghanda intérnétning nahayiti asanla basturush qoraligha aylinip qalidighanliqini éytti. Malinowiski gherbtiki intérnét shirketlirining da'im "xitayda erkinlik da'irisini kéngeytiwatimiz" diyishi heqqide toxtilip mundaq dédi.

"Bu shirketlerning, erkinlikke paydisi bolghan küchni boghup turup, 'biz xitayda erkinlik da'irisini kéngeytiwatimiz ' déyishi logikiliq emes. Eger ularning xitaydiki mewjutluqi paydiliq bolsa, ular özliri teminlewatqan nersilirining sap nerse ikenlikini otturigha chiqip qoghdiyalishi kérek idi".

Malinowiski ependi yighinda yene, eger gherbtiki intérnét shirketliri dawamliq türde xitayning meqsidige bash égiwerse, u halda dunyadiki bashqa istibdat hakimiyetlerningmu oxshash meqsette ching turiwalidighanliqini eskertip, "u chaghda dunyada ikki xil intérnét mewjut bolup turidu" dédi. (Peride)