Kanada metbu'atliri xitayning intérnét kontrolluqini eyiblidi

• Ixtiyazri muxbirimiz kamil tursunning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Kanada metbu'atliri xitay hökümitining intérnétni qamal qilish we erkin pikirdiki metbu'atlarni cheklesh heriketlirige alahide diqqet qilmaqta.

Yéngi uchur dewri mustebit hakimiyetlerning zawalliqqa yüzlinishini tizlitidu

Kanadadiki eng chong gézitlerning biri bolghan “Toronto Star” gézitidiki "intérnét shirketliri xitayning bésimigha tiz pükti", namliq maqalida xelq'araliq chong shirket bolghan Yahoo, Microsoft, Google qatarliq internet shirketlerning iqtisadi menpe'etni közde tutup, bir partiyilik mustebit tüzümdiki xitayning intérnétni qamal qilishigha hemkarlashqanliqi tenqit qilin'ghan hemde internet shirketlirining bu heriketlirining gherb döletlirining exlaq prinsiplirigha, erkinlik we kishilik hoquq chüshenchilirige zit ikenliki shunga, amérikining gherb döletlirige ülge bolup, mustebit hakimiyetlerning metbu'at erkinlikini cheklishige hemkarlashqan bu shirketlerge tedbir qollanmaqchi bolghanlighini eskertilgen.

Bu maqalida, 1989 yili ti'en'enmendiki oqughuchilarning démokratik we erkinlik teleplirini tankilar bilen basturghan xitay, emdi xelqning erkin metbu'atqa bolghan teleplirini gherb internet shirketlirining qoli arqiliq boghup tashlashqa urunmaqta. Déyilidu.

Maqalida yene xitay da'irlirining kompartiyisining mutleq hökümranliqini saqlap qélish üchün, xelqning erkin uchurlargha érishishini, démokratik chüshenchilerdin xewerdar bolushini chekleshke uruniwatqanliqi, amma 21 esirdiki yéngi uchur dewrining mustebit hakimiyetlerning zawalliqqa yüzlinishini tizlitidighanliqi tekitlen'gen.

Xitay hökümiti kontrolliqidiki téléwizor qanallirining kanadada tarqitilish mesilisi

"Wankuwér san" namliq gézitte élan qilin'ghan "soz erkinliki we xitay kompartiyisining teshwiqati, be'ijing özi kontrol qilghan téléwiziye programmilirini kanadada tarqitishni umut qilmaqta" serlewhilik maqalide bolsa, xitay hökümitining dölet ichide xelqning metbu'at erkinlikini qattiq boghuwatqanliqi, erkin pikirdiki gézitlerni péchetlewatqanliqi we bir qisim musteqil yazghuchilarni döletning mexpiyetlikini sirtqa ashkarilidi, dégendek namlar bilen qolgha éliwatqanliqi, bundaq ehwalda yene nime üchün hökümet kontrolliqidiki téléwizor qanallirining kanadada programma tarqatmaqchi bolghanlighi heqqide munazire élip bérilghan.

Maqalida, xitay hökümiti köngül quyup pedezligen téléwiziye programmiliri arqiliq, kanada terepning sinzorliridin qutulup, kanadagha biwaste kirishni xiyal qilmaqta. Xitayning meqsiti qanuni yollar arqiliq, kanadada jama'itini qaymuqturush we bu yerdiki xitaylarni parchilash, déyilgen.

Bu yil yil béshida, xitay da'irliri hökümet kontrolliqidiki 9 téléwiziye istansisining, kanadada programma tarqitish hoquqi bérishni, kanada hökümitidin telep qilghanidi. Melumatqa qarighanda, xitay da'irliri hazirche, bash shitabi xongkongdiki sumrugh téléwiziye istansisining kanadada programma tarqitish hoquqigha érishken. Amma kanada radi'o téléwiziyini bashqurush idarisi tengpungluqni saqlash üchün, falungungchilargha mayil bolghan, "yéngi tang téléwiziye istansisi" gimu kanadada qanunluq programma tarqitish hoquqini bergen..

Emiliyette xitay kompartiyisining zuwani

Biz kanadadiki "yéngi tang" téléwiziyisining mes'uli wang shyawjuni ziyaret qilghinimizda, u, xitaydiki téléwiziye istansilirining dölet teripidin tesis qilinidighanlighi, uning kanada we ghérip döletliridiki musteqil axbarat wastiliri bilen pütünley oxshimaydighanliqini bayan qilip mundaq dedi:

"Shunga bular téléwiziye istansisi emes, emiliyette xitay kompartiyisining zuwanidur. Bu noxtilar xitay da'irlirining höjjetliride we emeldarlirining sözliride qayta-qayta otturigha quyulmaqta. Ular köpchilikke toghra uchurlarni yetküzush üchün emes belki xojayinlirining buyruqlirini ada qilish wezipisini oteydu. Kanadani tilgha alsaq, libéral partiye yaki konsérwatip partiyisi bolsun, ularning téléwiziye istansisiliri bolmaydu. Hökümetning téximu shundaq.

U xitayning téléwiziye istansiliri kanadagha kirse bu yerdiki xitaylarni kontrol qilish we ularning méngisini yuyushqa urunidighanli, bu yerdiki Uyghurlar we tibetliklergimu tesir korsitidighanlighini bayan qilip: "xitay téléwiziyisi xitay kompartiyisining zuwani bolghanlighi üchün, xitay kommunistliri qaysi guruh we qaysi xelqni, yeni tibetliklerni, Uyghurlarni, folungongchilarni we yaki démokratlarni bastursa, ular derru bulargha masliship, yalghan hewer oydurush chiqidu we öchmenlikni qozghash qatarliq usullarni qollinidu. Amma xitay da'irlirining axbarat wastilirida ishlitidighan oz-ara öchmenlikni qozghash ussuli kanada qanunida cheklen'gen. " Deydu.

Melumatigha qarighanda, bir qisim kanadaliqlarda, xitay téléwiziye istansiliri kanadagha kirse, ular gherb axbarat wastilirining usullirini öginishke mejbur bolishi mumkin dégendek qarashmu bar iken.

Idé'ologiye xitay üchün hemmidin muhim

Kanadadiki Uyghur ziyaliysi we siyasi pa'aliyetchi ghulam ependi bu qarashlar heqqide toxtilip, kommunistlarning insanlarning idé'ologiyisini buzush we uni kontrol qilishni özining hakimiyitini saqlap qilishtiki bir muhim qoral qilghanliqini, shunga xitay bolupmu Uyghur élide her da'im idé'ologiyini muhim orun'gha qoyup kelgenlikini, xitay kompartiyisining axbaratni erkin qoyup bérishning özlirining hökümranliqini zawanliqqa élip baridighanliqini bilidighanliqini otturigha qoydi.

Melumatlargha qarighanda kanada radi'o téléwiziyini bashqurush idarisi xitay téléwiziye istansilirining kanadada programma tarqitish telipige qarita, axirqi qararni bu yilning oturlirida béridiken. (Kamil tursun)