Хитайда зиялийлар һөкүмәт мәҗбурий тақивәткән тор бәтлирини қайтидин ечиш үчүн һәрикәт қилмақта

• Мухбиримиз вәлиниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Ройтрс агентлиқиниң хәвәр қилишичә, хитай һөкүмити буйил һазирға қәдәр 700 дин артуқ интернет тор бетини тақивәткән. Хитай һөкүмити йәнә интирнеттә учур изләш үчүн хизмәт қилидиған 8 чоң тор генераториға буйруқ чүшүрүп, уларға 4 ‏- июн, мәдәнийәт инқилаби, фалунгоң, тәйвән, тебәт, уйғур мустәқиллиқ һәрикәтлири дегәндәк сәзгүр аталғу вә сөз ‏-ибариләрни пүтүн интернет даирисидин сүзүп чиқиривәткән. юқирқидәк сәзгүр учурларни излигүчиләрни учур билән тәминлимәсликни тәләп қилған.

Зиялилар қол қоюп йоллиған хәт

Хитай һөкүмити йеқинда йәнә "әсирләрдин буянқи җоңго" дегән муназирә тор бетини вә униңға мунасивәтлик болған башқа тор бәтлирини қошуп (мәсилән www.ss.org.cn Вә www.ssform.cn Қатарлиқ тор бәтлирини) мәҗбурий тақивәтти. Бу тор бетини бейҗиңдики кәлгүси мәдәнийәт тәтқиқати җәмийити ачқан болуп, у хитайда әркин пикирләрни оттуриға қоюшқа җүрәт қилидиған, дөләт ичи вә сиртидики зиялийлар өз -ара пикир алмаштуридиған бир чоң тор бәт иди. Хитай һөкүмити бу тор бетини тақивәткәндин кейин, йеқинда хитай ичи вә сиртидики зиялийлардин 103 нәпәр киши имза қоюп һөкүмәткә қарита хәт язған. Бу арқилиқ пүтүн җәмийәттә һөкүмәт тақивәткән тор бәтлирини қайтидин ечишқа болған җиддий интилиш қозғалған. Бу зиялийлар һөкүмәткә язған хетидә "хитай һөкүмитиниң җәмийәттики әркин пикирләрни бастурғанлиқи җоңхуа хәлқ җумһурийити асасий қануниниң 35 ‏- маддисида хитай пуқралиирниң пикир баян қилиш, нәшрият, топлинип намайиш қилиш, тәшкилатларға оюшуш әркинлики бар дәп бәлгиләнгән қануний һоқуқиға таҗавуз қилғанлиқ, қанунсизлиқ вә бузғунчилиқ һәрикәт" дәп әйиблигән.

Америка авазниң хәвәр қилишичә, хитай һөкүмитиниң җәмийәттики әркин пикир қилидиған тор бәтлирини тақивәткәнликини әйибләп хәт язған хитай ичи вә сиртидики 103 нәпәр зиялийниң бири болған бейҗиңдики мустәқил язғучи люшавбо әпәнди "учур әркинлики дегән пүтүн дуня бирдәк етирап қилидиған ортақ қиммәт қариши. Хитай һөкүмитиниң пүтүн дуняда ортақлиққа игә болған бундақ қиммәт қаришиға қарши һалда өзи халиғанчә бәлгилимә чиқирип, бир қисим учур васитилирини хәвәр тарқатса болиду, йәнә бир қисим учур вастилири учур тарқатса болмайду, бу бир қисим шәхсләрни учур тарқатса болиду, йәнә бир қисм шәхсләрни учур тарқатса болмайду дәп чәклимә қоюши тоғра әмәс. Әмәлийәттә һәр қандақ учур вастилириниң вә һәр қандақ шәхсиниң өз алдиға учур тарқитиш әркинлики бар" дегән.

Интернет тор бәтлирини тақаш җоңхуа хәлқ җумһурийити асасий қануниға хилап

Хитай һөкүмитигә имза қоюп хәт язған103 нәпәр зиялийниң йәнә бир болған бейҗиң университетиниң қануншунас профессори хе вейфаң әпәнди " интернет тор бәтлирини тақаш җоңхуа хәлқ җумһурийити асасий қануниниң 35 ‏- маддисиға хилап. Әгәр һөкүмәт өзи қанунға хилаплиқ қилип йәнә башқа бирхил қанун чиқиривалса, бу һәқтә дөләтниң қанун органлириға әрз сунса, бундақ әрз қобул қилиниши мумкин әмәс. Чүнки һөкүмәт чиқарған қанунни сорайдиған йәнә башқа бир қанун болмайду. Бу хитай һөкүмитиниң қанун буйичә иш беҗиридиған һөкүмәт әмәсликиниң пакити" дегән.

Радиомиз мухбириниң хәвәр қилишичә, йеқинда тебәт язғучиси весәр ханимниң "тебәт мәдәнийити" тор бетидә тутуп қойған "қан рәңлик хәритә" дегән тор понкити билән "чоң байрақ" тор бетидә тутуп қойған "весәр тор понкити" дегән икки тор понкитида далай ламаниң 71 яшқа киргәнлики мунасивити билән йезилған әсәрләр елан қилинғандин кейин, буни қоллиған авазлар күнсери көпәйгән иди. Еһтимал уни қоллайдиған авазларниң күнсери көпийиватқанлиқидин болса керәк, хитай коммунист партийә мәркизий комитети бирликсәп министирлики буйруқ чүшүрүп весәр ханимниң бу икки тор понкитини дәрһал тақиветилгән.

Весәр ханим 1988 ‏- йили ғәрбий җәнуб милләтләр институтини пүттүргән. Шуниңдин кейин у язғучилиқ билән шуғулланған. Униң "тебәт хатириси" дегән әсәри хитай һөкүмити тәрипидин чәкләнгәндин кейин, у җәмийәттә кәң тонулған. Весәр ханим өзиниң тор понкити хитай һөкүмити тәрипидин тақивитилгәнлики һәққидә пикир баян қилип "көңүлдики пикирни ипадиләйдиған усул бирхилла усул болмайду, башқа усулму бар. Мән йезиштин һәргиз ваз кәчмәймән, һәргиз мурәссә қилмаймән" дегән. (Вәли)