Uyghur élide tor saqchilirini terbiyilesh kursi 8 - aprél ürümchide bashlandi

Sürette, xitayning melum jayidiki intérnétxanisida nazaretchilik qiliwatqan intérnét saqchiliridin biri melum intérnét ishletküchini tekshürmekte.

Nowette, xitay we Uyghur elide intérnétke bolghan kontrolluqning téximu kücheytiliwatqanliqi melum.

Xitay hökümiti teripidin teyinligen Uyghur aptonom rayonluq partkom da'imiy komitétining ezasi, teshwiqat bölümining bashliqi li yi terbiyilesh kursining bashlinish murasimigha qatnashqan bolup, u sözide " tor saqchiliridin nuqtiliq axbarat tori qurulushini heqiqiy kücheytip, partiye we hökümet tor béketliridin ünümlük paydilinish hem nopuzluq soda tor béketlirini aktip yéteklesh arqiliq, tor teshwiqatida küchlük ijabiy jama'et pikri weziyiti yaritip, aptonom rayonimizning islahat, tereqqiyat we muqimliqi üchün inaq tor muhiti yaritish kérek," dep telep qildi.

Li yi sözide nöwette gerche Uyghur aptonom rayonining omumi muhiti yaxshi bolsimu lékin, tor menbeliride yéqindin buyan, partiye hökümet xizmetlirige hem aptonom rayonning muqimliqigha, milletler ittipaqliqigha tesir körsitidighan qutratquluq xaraktéridiki maqaliler yézilip, yéngi ehwal, yéngi mesililer körülüwatqanliqini, shunga tor saqchilirining Uyghur rayonining muqimliqini saqlashta wezipisining éghirliqini, tor saqchilirining weziyetni éniq tonup, tor teshwiqati xizmitige bolghan mes'uliyet we burch tuyghusini ni téximu kücheytish lazimliqini tekitlidi.

Xitay hökümitining intérnetke bolghan kontrolluqni kücheytiwatqanliqi xelq'ara jemiyetning diqqitini tartqan bolup, xelq'araliq kishilik hoquq teshkilatlirining qarishiche, xitay dunyada intérnét qamali eng qattiq bolghan döletlerning biri bolup, xitayda puqralarning intérnét erkinliki qattiq cheklimige uchrimaqta.

Amérikida chiqidighan " wol stirit jo'urnali" 4 - ayning 9 - küni xelq'aradiki kishilik hoquq jümlidin metbu'at erkinlik ehwalini tekshüridighan organ " fréydém xo'us" yeni Uyghurche "erkinlik sariyi" ning 15 dölet hökümitining intérnet torigha bolghan cheklime derijisini tekshürüsh arqiliq chiqarghan netijisini élan qilin'ghan bolup, "fre'edom ho'us" ning tekshürüsh netijiside dunyadiki intérnét cheklimisi eng éghir bolghan bu 15 döletning derijige tizimliki turghuzulghan.

Bu döletlerning intérnétke bolghan cheklimisining éghir - yéniklik derijisige qarap, nomur qoyulghan bolup, 0 nomur bu dölette héchqandaq intérnét cheklimisi yoqlighini bildürse, 100 nomur bu dölet puqralirining héchqandaq tor alaqe erkinliki yoqlighini ipadileydiken.

Bu döletlerni érishken ret tertipi boyiche tizghanda : éstoniye 10 nomur, en'gliye 20 nomur,jenubi afriqa 21 nomur, braziliye 26, kéniye 31 nomur, hindistan 34 nomur, gruziye 40 nomur, malayshiya 40 nomur, türkiye 40 nomur, misir 45 nomur, rusiye 51 nomur, iran 74 nomur, junggo 78 nomur, tunis 78 nomur, kuba 90 nomur alghan.

Körünüp turuptiki xitayning intérnét tori cheklimisi 78 nomur bolup, intérnétni qamal qilish jehette dunyadiki eng qattiq döletlerning biri hésablinip, yuqiriqi tizimlikte arqidin sanighanda 3 - orunda turghan.

Uyghur intérnét tor mesililiri közetküchilirining qarishiche, Uyghur diyarida tor béketlirige bolghan cheklime pütün xitay boyiche eng éghir jaylarning biri bolup, tor abonéntlirini " IP " adrési boyiche iz qoghlap tekshürüsh arqiliq, tenqidke uchrighan, qolgha élin'ghan, tor abonéntlirining sani yéqinqi yillardin buyan hessilep ashqan. Uyghur tilidiki tor betlirige mezmun jehettin qattiq cheklime qoyulghan bolup, tor betliride hökümetning siyasitige qarshi pikir ipadileshke ruxset qilinmighan, hetta 2009 - yili kirgendin buyan xitay hökümiti buyruq bilen " Uyghur biz" qatarliq tor betlirini taqighan bolup, Uyghur abonétlirining öz aldigha yéngidin tor boshluqi sétiwélishini emeldin qaldurghan.
 
Uyghurlarning alqishigha érishken we kirish da'irisi téz kéngiyiwatqan bir qisim Uyghur torliri üstidin da'im tekshürüsh élip bérish, qisqa waqitliq toxtitish hem agahlandurush bérish ehwalliri da'im körülüp turmaqta. Shu sewebtin köpinche tor betliri öz tor obonéntlirigha siyasiy we sezgür tüs alghan mezmunlarni yollimasliq heqqide agahlandurush bérip turushqa mejbur bolmaqta.