Иранниң ядро пилани тоқунуш гирдавиға маңди

Йеқинда ислам инқилабиниң 28 йиллиқини хатирилигән иран ислам җумһурийити, тарихиниң әң кәскин дәврини баштин өткүзүватиду. ядро пиланини әслигә кәлтүрүш арқилиқ, хәлқара җамаәтниң қаттиқ тәнқидигә учриған иран, барғансири ғәрб дөләтлири билән бир тоқунуш гирдавиға қарап йол алмақта.

Иранниң ядро пиланиға қарши тәдбирләр

Йеқинда хәлқара атом енергийә идариси иран ядро мәсилисини б д т бихәтәрлик кеңишигә елип беришни қарар қилди. Хәлқара атом енергийә идарисиниң мәзкур қарарини һәтта ядро мәсилсидә иранни қоллап кәлгән һиндистан қатарлиқ дөләтләрму қоллиған.

Хәлқара җамаәтни иранниң ядро пиланини әслигә кәлтүрүгәнликигә қарши қаттиқ тәдбир қоллинишқа чақириватқан америка һөкүмити, б д т бихәтәрлик кеңишидин иранға қарита иқтисадий имбарго йолға қоюшини тәләп қилмақта. Һәтта бәзи хәвәрләргә қариғанда, америка мудапиә минстирлиқи аллиқачан иранға қарита һәрбий һәрикәт елип бериш вә һава һуҗуми арқилиқ иранниң ядро мәркизини йәр билән йәксан қилиш үчүн пиланлар тәйярлап болған.

Вәзийәт мушундақ җиддийлишиватқан бир пәйттә, хитай һөкүмити иран билән чоң бир нефит вә тәбий газ келишими имзалаш үчүн тәйярланмақта. Америка бир ләшмә агентлиқиниң хәвәр қилишичә, хитай билән иран оттурисида иранниң ядавәран нефит мәйданини тәрәққи қилдуруш тоғрисида март ейида бир келишим имзалинидикән.

Хитай һөкүмитиниң иран сиясити

Йеқинда б д т бихәтәрлик кеңишиниң бәш даимий әзаси һесабланған, америка, франисйә, әнгилийә, русийә вә хитай ташқи ишлар минстирлириниң әнгилийиниң пайтәхти лондунда өткүзүлгән учришишида, хитай һөкүмити гәрчә иран ядро мәсилсиниң дипломатийә йоли арқилиқ бир тәрәп қилинишини тәкитлигән болсиму, әмма бу мәсилиниң б д т бихәтәрлик киңишигә елип берилишини қобул қилған иди. Һәтта, хитай һөкүмити хәлқара атом енергийә идарисиниң иран ядро мәсилисини б д т бихәтәрлик киңишигә елип бериши тоғрисидики йеғинидиму иранға қарши аваз бәргән.

Хәвәрләргә қариғанда, хитай һөкүмити иран мәсилсидә икки қирлиқ бир сиясәт елип бармақта. Йәни һәм иран мәсилсидә хәлқара җамаәт билән бирликтә меңиш, һәм иран билән болған иқтисадий мунасивәтни күчәйтип, бу мунасивәттин техиму көп мәнпәәтлиниш.

Енергийигә тәшна болуватқан хитай

Иран мутәхәссиси афрасиябниң асия вақти гезитидә елан қилған мақалисидә билдүрүшичә, хитайниң иран ядро мәсилсиниң дипломатийә йоли арқилиқ бир тәрәп қилинишиға көңүл бөлүватқанлиқиниң асаслиқ сәвәби, иран вә парс қолтуғидин хитайға келиватқан вә хитайниң иқтисадий тәрәққияти үчүн керәклик болған нефит вә тәбий газниң тусқунлуққа учримаслиқи икән. Чүнки енергийигә болған еһтияҗи күнсери көпийиватқан хитайниң пәқәт 30 күнла йетидиған тәйяр нефити бар икән. Шуңа хитай һөкүмити мәзкур райондин келидиған нефит икиспортиниң тохтап қилишидин қаттиқ әндишә қилидикән.

Әмма,хитай бир тоқунушниң алдини алалайдиған вә яки кризисни бир тәрәп қилалайдиған сиясий тәсиргә игә әмәс икән. Шуңа оттура шәрқтин импорт қиливатқан нефитни капаләткә игә қилиш үчүн америка билән һәмкарлишишқа мәҗбур болидикән.

Хәвәрләргә қариғанда, гәрчә хитай һөкүмити иран билән иқтисадий мунасивәтлирини күнсири тәрәққи қилдуруватқан болсиму, әмма америка хитайға бәзи иқтисадий мәнпәәтләр тәклип қилиш вә яврупа дөләтлиригә хитайға қаратқан бәзи чәклимиләрни бикар қилиши үчүн бесим ишлитиш арқилиқ, иран ядро мәсилси б д т бихәтәрлик кеңишидә авазға қоюлғанда, тәрәпсиз мәйданида турушқа рази қилиши мумкин икән. (Қанат)