Iran prézidéntining isra'iliye toghrisidiki bayanati dunyada ghulghula qozghidi

Irandiki prézidént saylimida yéngip chiqqan mahmud exmedinijat 29-iyun küni téhranda.AFP

Iran prézidénti exmedinijat, charshenbe küni iranning paytexti tihranda pelestin mesliside ötküzülgen bir yighinda söz qilip, isra'iliyini dunya xeritisidin yoqitish kérek dégen.

Iran prézidénti exmedinijatning isra'iliye toghrisidiki mezkur bayanatidin kéyin, dunyadiki nurghunlighan döletler uning bayanatini qattiq tenqid qilip, bundaq sözlerning bir dölet re'isining aghzidin chiqishining qobul qilghili bolmaydighan bir heriket ikenlikini bildürdi. Bezi döletler iranning shu döletlerde turushluq bash elchilirini tashqi ishlar ministirliqlirigha chaqirip, iran prézidéntining charshenbe künidiki bayanati heqqide izahat bérishni telep qildi.

Mulahizichilarning qarashliri

Siyasiy mulahizichilarning bildürüshiche, prézidént exmedinijatning gherbge qarshi bir siyaset élip béridighanliqi éniq idi. Lékin uning gherb döletliri bilen bundaq ochuq- ashkara bir toqunush yolini tallighanliqi'i siyasetchilerni heyran qaldurghan. Ularning éytishiche, iran prézidénti, amérika we gherb döletlirining uning isra'iliyge qarshi bundaq qattiq sözler ishlitishge qandaq inkas qayturudighanliqini shundaqla bu bayanatining amérikigha iran'gha qarshi turush herikitini téximu tizlitish üchün muhim bir purset yaritip béridighanliqini yaxshi bilidu.

Démek prézidént exmedinijat pütün bu éhtimalliqlarni közge élip turup söz qilghan. Xewerlerge qarighanda, u hetta iranning diniy rehbiri hömeyniyning agahlandurshlirighimu qulaq salmay gherb bilen toqunush yolini tallighan.

Iran rehberlik qatlimida ixtilap

Parizhda turushluq iranliq muxbir we yazghuchi sefa xeyrining asiya waqti gézitide élan qilghan bir maqalisida bildürüshiche, prézidént exmedinijatning radikal heriketliri iran rehberliri otturisidimu bezi ixtilaplarning meydan'gha chiqishigha seweb bolmaqta.

Maqalida éytilishiche, bu yil iyun éyida iranda ötküzülgen prézidént saylimida, iranning sabiq prézidénti refsenjanigha qarshi, exmedinijatni qollighan iranning diniy rehbiri hömeyniymu uning radikal heriketliridin endishe qilishqa bashlighan. Shunga u özining bezi salahiyetlirini hökümetning pa'aliyetliri üstidin nazaret qilidighan kéngeshke tapshurup bérip, bu kéngeshning re'islik wezipisini exmedinijatqa qarighanda köp siyasiy tejribige ige bolghan, refsenjanigha bergen.

Gherb ellirining inkasi

Amérika hökümiti iran prézidéntining isra'iliye toghrisidiki bayanatigha derhal inkas qayturdi. Amérika hökümitining bayanatchisi skot makmilan washin'gtonda bergen bayanatida, exmedinijatning sözliri bizning irandiki hakimiyet toghrisidiki chüshenchimizning toghra ikenlikini yene bir qétim ispatlidi bu shundaqla bizning iranning yadro programmisi toghrisidiki endishilirimizning toghriliqini körsetti, dédi.

Yawrupa ittipaqi rehberlirimu prézidént exmedinijatning sözlirini qattiq tenqid qilip, bundaq sözlerni qobul qilishning mumkin emeslikini bildürdi. Hetta yadro programmisi mesiliside iranning ittipaqdishi hésablan'ghan rusiye mu exmedinijatningn isra'iliyini dunya xeritisidin yoqitish toghrisidiki bayanati tenqid qilip, iran prézidéntining sözliri, iranning yadro programmisini birleshken döletler teshkilati bixeterlik kéngishige élip bérish üchün pa'aliyet élip bériwatqanlarning qoligha yéngi bir qoral berdi, dédi.

Iranni özining mewjudiyiti üchün chong bir tehdid dep hésablaydighan isra'iliye hökümiti, iran prézidéntining isra'iliye toghrisidiki bayanati tüpeylidin, iranning birleshken döletler teshkilatidin chiqiriliwitilishi kéreklikini otturigha qoydi. Lékin isra'iliyning bu teklipi héchqandaq bir döletning qollishigha érishelmidi.

Qisqiche qilip éytqanda, iran prézidénti exmedinijatning isra'iliyini dunya xeritisidin yoqitish toghrisidiki bayanati, bir tereptin iranning gherb döletliri bilen bolghan munasiwetlirini téximu jiddileshtürse, yene bir tereptin gherb döletlirining bolupmu amérikining, yadro programmisini toxtitishi toghrisida iran üstidiki bésimni téximu köcheytishini keltürüp chiqiridu. Uning bayanati shundaqla iranning yad programmisi mesilisini birleshken döletler teshkilati bixeterlik kéngishige sunush üchün pa'aliyet élip bériwatqan amérikigha tépilmas bir purset yaritip béridu. (Qanat)