Téhran - krémilning aq saraygha qarshi oyun qarti

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

2007 - Yili 16 - awghust, putin bilen ahmadinejad bishkektiki shangxey guruhi yighinida. AFP Photo

Wladimir putin 16- öktebir küni iran paytexti téhran'gha yétip kélip, iran islam jumhuriyitining prézidénti maxmud exmedi nijat bilen körüshüp, söhbet élip bardi hemde iran, rusiye, qazaqistan, türkmenistan we ezerbeyjan rehberliri qatnashqan kaspi déngizi boyidiki besh dölet rehberlirining yighinigha qatnashti.

Wladimir putinning iran ziyariti gherb dunyasining diqqitini tarqatqan bolup, mezkur ziyaretning rusiyining herbiy-siyasiy we énérgiye menpe'etliri üchün zor istratégiyilik ehmiyetke ige ikenliki mu'eyyenleshtürülmekte.

Rusiyining amérika tesirige qarshi yene bir guruhi

Rusiye ottura asiya rayonini öz ichige alghan sabiq sowét ittipaqi tupraqlirida kolléktip bixeterlik kélishimi teshkilati bilen shangxey hemkarliq teshkilati hemde yawro-asiya iqtisadiy tereqqiyat teshkilati qatarliq bir qatar rayon xaraktérliq teshkilatlar arqiliq öz tesir da'irisini kücheytken bolsa, mana emdi énérgiye ambiri bolghan kaspi déngizi arqiliq bir-biridin ayrilip turidighan döletlerni birleshtürüp, kaspi déngizi we kawkaziye rayonini moskwaning tesir da'irisi ichide tutup turidighan yéngi guruhni kücheytishke intiliwatqanliqini ipadilidi.

Yighin jeryanida besh döletning kaspi déngizi arqiliq ayrilidighan chégriliri mesilisi hemde ular arisidiki siyasiy -iqtisadiy we énérgiye hemkarliq mesililiri muzakire qilinish bilen birge rusiye, iran, qazaqistan , türkmenistan we ezerbeyjandin ibaret mezkur besh döletning rehberliri her yili bir qétim uchriship, yighin échish, tashqi ishlar ministirliri we bashqa munasiwetlik da'iriler belgilik muddet ichide dawamliq uchrishish qatarliqlar qarar qilindi.

Gerche bu qétimqi yighinda kaspi boyidiki besh dölet rehberliri rusiye prézidénti wladimir putin, iran prézidénti exmedi nijat, qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéf, türkmenistan prézidénti qurban'gül berdi muhemmedof we ezerbeyjan prézidénti ilham eliyéf iranning yadro pilani mesilisi we özara tajawuz qilishmasliq mesililiri heqqide kélisheligen bolsimu, biraq, kaspi boyining énérgiye bayliqlirini teqsim qilish yeni déngiz chégriliri mesiliside pikir birliki hasil qilalmidi.

B b s , amérika awazi hem rusiye metbu'atlirining xewerlirige tayan'ghanda, bu besh dölet rehberliri téhran yighinining xulasisi süpitide ortaq xitabnamigha imza qoyghan bolup, buningda her qandaq bir kaspi déngizi boyidiki döletning öz tupriqini bashqa döletlerge hujum qilishta paydilinishqa bermesliki belgilen'gen bolup, wladimir putin kaspi déngizi rayonida qoral ishlitishke qarshi turidighanliqini jakarlidi.

Rusiye iranning yadro pilani mesiliside iranni qollaydu

Iranning yadro pilanining burundinla rusiyining qollishigha we yardem bérishige érishkenliki melum. Iran yadro mesilisi amérika bashliq gherb döletlirining qarshi turishigha uchrap, bu mesilini b d t bixeterlik kéngishi teripidin hel qilish muzakirige qoyulup, iran -amérika munasiwetliri jiddiyleshkende rusiye bilen xitay izchil halda iranning meydanini qollap keldi hemde bixeterlik kéngishining qattiq jaza qollinishigha qarshi chiqti.

Amérikining sherqiy yawropada bashqurulidighan bombidin mudapi'e körüsh sistémisi ornitish pilani meydan'gha chiqqandin kéyin, rusiye buninggha qattiq qarshiliq körsitip, ikki dölet munasiwetliri soghuqliship qaldi. Bu yil yazda gérmaniyidiki sekkiz dölet yighini jeryanidiki uchrishishta prézidént putin prézidént bushqa mezkur sistémini ezerbeyjan'gha orunlashturush teklipini bergen idi. Biraq, putin téhranda soz qilip, amérikini agahlandurup, her qandaq bir kaspi déngizi boyidiki döletni bashqa döletlerge hujum qilishta ishlitishke qarshi turidighanliqini bildürdi. Bu yerde éytilghan bashqa dölet del ezerbeyjan idi. Arqidinla wladimir putin " rusiye iranning tinchliqni meqset qilghan yadro pilanini qollighan birdin -bir dölettur" dédi hemde mezkur besh döletning yadro qorallirini kéngeytmeslik kéngishige ri'aye qilidighanliqqa wede bergenlikini tekitlidi.

Iran prézidénti exmedi nijat wladimir putinning sözini quwwetlep, " bu qétimqi aliy rehberler yighini yene bir qedem basti, bu kaspi boyi döletlirining küchlük inkasidur" dédi, shuningdek yene bu yighinning kaspi déngizi boyidiki döletlerni aghdurush we döletler ara munasiwetni ajizlitishqa urunushqa bérilgen bir signal ikenlikini tekitlidi.

Wladimir putinning iran ziyariti tarixiy ehmiyetke ige bolup , putin , sabiq sowit ittipaqi rehbiri stalin tunji qétim 1943 - yili stalin téhran'gha kélip, amérika prézidénti rozwélt, en'gliye bash ministiri chérchil qatarliqlar bilen meshhur téhran yighinini échip, gitlér gérmaniyisige qarshi ittipaq tüzüsh hem ikkinchi urush fronti échishni muzakire qilghandin, 60 yil ötkendin kéyin bu yerge kelgen ikkinchi rus rehbiri bolup qaldi.

Putin téhranni ziyaret qilishtin ilgiri uning u yerge barsa mexpiy öltürüshke uchraydighanliqi heqqide uchur tarqalghan bolup, iran terep mundaq mumkinchilikni inkar qilghan hemde putinnmu buningdin qorqmay, téhranni ziyaret qilghan idi. (Ümidwar)