Térorluq hujumining kölenggüsi astidiki tarixiy saylam

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki xewiri
• Download story audio

Iraqliq bir ayal, saylamda qatnashqaliqining belgisi bolghan barmaqliri bilen "ghelibe" isharitini qilmaqta. AFP

Térorluq hujumning kölenggüsi astida yekshenbe küni élip bérilghan iraqtiki tarixiy saylam axirlashti. Iraq merkizi saylam komitétining ashkarilishiche, yekshenbe küni ötküzülgen saylamda bélet tashlash salahiyitige ige 14 milyon saylighuchining yüzde 60 ٪ din köpreki bélet tashlighan. Saylamni nazaret qilghuchilar, saylamning "muwapiqiyetlik" élip bérilghanliqini bildürmekte.

Ottura sherqte yangrighan erkinlik sadasi

Amérika prézidénti jorji bush, iraqliqlarni tebriklidi. U, iraq xelqining üz teqdirini öz qoligha élip, erkinlik yolida ilgirlewatqanliqini bildürdi. Iraqtiki saylamning zor netije qazan'ghanliqini tekitligen prézidént mundaq deydu:

"Bügün iraq xelqi pütün dunyagha shuni jakarlidi, pütün dunya ottura sherqning merkizide yangrighan erkinlik sadasini anglidi". Iraqliqlarning bu qétimqi saylamda erkin dölet qurush iradisini namayen qilghanliqini bildürgen amérika pré'izdénti, emdiki wezipe yéngi asasi qanun tüzüsh shundaqla shu asas boyiche yéngi hökümet teshkil qilish, dep körsetti. U " tarixiy xaraktérlik saylamning yétip kélishige egiship, asasi qanun tüzüsh we testiqlash musapisi bashlandi. Bu asasi qanun démokratik iraq hökümitining hul téshi bolup qalidu," dep tekitlidi.

Terror kölenggüsi astidiki saylam

Biraq yekshenbe küni élip bérilghan saylam térrorluq hujumlarning kölenggüsi astida ötküzüldi. Shu küni baghdat shehiride 9 qétim özini öltürüwélish xaraktirlik partlash weqesi yüz bérip, az digende 25 adem ölgen. Iraqtiki amérika qarshi pida'ilarning rehbiri zarqawi, iraqning ottura qisimidiki rayonlarda yüz bergen partlash weqelirige mes'ul bolidighanliqini jakalighan. Amérikining yéngi tashqiy ishlar ministiri konduliza rayis, amérikining nöwettiki eng asasliq nishani iraq qisimlirini terbiyileshke qaritilidighanliqini bildürdi .Iraq ötkünchi hökümiti ichki ishlar ministiri, iraqning 18 ay ichide chet'el qisimlirining yardimige ihtiyaji qaymaydighanliqini jakarlighan.

Saylamgha aktip qatnashquchilar

Xewerlerde ashkarilishiche, iraqning ottura qisimidiki sun'iy musulmanlar rayonigha qarighanda jenubtiki shi'eler shundaqla shimaldiki kürdler rayonida puqralarning bélet tashlash jehettiki nisbet perqi intayin chong. Jenubtiki shi'eler rayoni bilen shimaldiki kürdler rayonida puqralarning bélet tashlash qizghinliqi yuqiri bolup, uzun öchrette turup bélet tashlighan. Biraq iraqning ottura qisimidiki sün'iyler rayonida saylamgha qatnashqanlar intayin az bolup, hetta bezi jaylardiki saylam ponkitliri taqilip qalghan.

Saylamgha qatnishishtiki oxshash bolmighan arzular

Türkiye haji töpe uniwérsititining yardemchi proféssori doktor erkin ekrem, shi'eler bilen kürdlerning saylamgha aktip qatnishishidiki sewebler heqqide mundaq deydu:

"Kürdler burun iraq bashqurush sistémisining sirtida qalghan. Hazir mushundaq bir saylamning wasitisi bilen bashqurush sistémisining merkizige kirishke térishiwatidu. Kélichekte musteqil kürdistan qurimen désimu, merkizi sistémda küchlük bolishi kérek. Shi'eler özining saninig köplüki bilen, saylam arqiliq bashqurush sistémisining ichige kirishke tirishiwatidu".

Sün'iyler iraq omumi nupusining 20 - 30 ٪ ni igileydu. Amma sün'iyler yéqinqi 50 yildin béri iraqni idare qilip kelgen idi. Saylamdin ilgiri iraqtiki bezi sün'iy partiyiler, saylamni bayqut qilidighanliqini jakarlighan. Erkin ekremning bildürüshiche, sün'iyiler saylamda hoquqning shi'eler bilen kürdlerge ötüp kétishidin ensireydiken.

Allawining wedisi

Biraq iraq ötkünchi hökümitining bash ministiri iyad alawi düshenbe küni téléwiziye nutuqi élan qilip, sün'iyler bilen söhbet élip baridighanliqini shundaqla iraq hökümitining iraqtiki barliq guruhlargha wekillik qilidighanliqini wede qildi.

Iraq saylam komitétitining perez qilishiche, saylamda 8 milyon kishi bélet tashlighan bolushi mümkin. Bu bélet tashlash salahiyitige ige 14 milyon iraqliqning 60 ٪ ni igilleydiken. Iraqtiki saylam her qaysi dölet rehberlirining ijabiy bahasigha érishti. Rusiye prézidénti wladimir putin, saylamni " toghra yölünüshke qarap bésilghan bir qedem," dep körsetti. Xitay hökümiti saylamning " urush weyranchiliqigha uchrighan iraqqa muqimliq élip kélishi" ni ümid qildi. Rusiye bilen xitay amérikining iraqqa herbiy heriket élip bérishigha qarshi chiqqan idi.(Erkin)