Уйғур елидики иш пурсәтлиригә кимләр игә болмақта ?

• Мухбиримиз гүлчеһрәниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Уйғур йәккә тиҗарәтчиләрниң үрүмчидики бир дукини. Уйғур елидә хитай көчмәнлириниң көпийишигә әгишип, техиму көп уйғурлар ишсиз қалмақта вә парчә – пурат ишлар билән җан бақмақта.

Бәш йилдин буян уйғур елидә, йилиға 400 миң әмгәк күчи көпийиватқан болуп уйғур аптоном районлуқ шәһәр иқтисад тәкшүрүш әтритиниң 2005 ‏- йили чиқарған доклатида көрситилишичә, 2010-йилидин 2015-йилғичә болған арилиқта уйғур ели ешинди әмгәк күчлириниң нисбити һәммидин юқири болған бир ишсизлиқ кризисиға дучар болидикән.

Дәрвәқә, 2001-йилидин 2005-йилғичә болған арилиқта шәһәр - наһийиләрдики ешинди әмгәк күчи тәхминән бир милйондин ешип кәткән. Илгири тәңритағ тор бетидә бу һәқтә елан қилинған доклатта, уйғур елидики әмгәк күчиниң әмәлий хизмәт еһтияҗидин артуқ болуватқанлиқиниң сәвәблири һәққидә тохтилип, уйғур елидики әмгәк күчиниң тез сүрәттә ешишиға йеңи оқуш пүттүрүп хизмәт күтүп турғучиларниң йилдин - йилға көпийиши, йезилардин шәһәрләргә йөткиливатқан әмгәк күчлириниң көпийиши, һәмдә йәнә ишләпчиқириш - техника сүритиниң йеңилиниши қатарлиқларни көрсәткән.

Алий мәктәпләрни пүттүргән уйғурлар ишсиз қалмақта

Уйғур елиниң ишсизлиқ вәзийити җиддийлишиватқан бир пәйттә, хитай һөкүмити йеқинда уйғур елидики ишқа орунлаштуруш ишлириниң нәтиҗилик кетип барғанлиқини тәшвиқ қилмақта. Йәни уйғур аптоном райони һөкүмити башқурушидики тәңритағ тор бетидә 8- април хәвәр қилинишичә, 2006 - йили адәттики алий мәктәпләрни пүттүрүп иш күтүп турғучиларниң ишқа орунлишиш нисбити 80% кә йәткән болуп, буниң ичидә һәр қайси саһәләр бойичә узун муддәтлик хизмәт штатиға игә болғанлар асасий салмақни игиләйдикән. Әмма хәвәрдә ишқа орунлашқанларниң милләт пәрқи бойичә нисбитини тилға алмиған.

Хәвәрдә уйғур аптоном районлуқ оқуш пүттүргәнләрни ишқа орунлаштуруш мәркизиниң мунасивәтлик бир хадиминиң сөзини нәқил кәлтүрүшичә "уйғур елидә адәттики алий мәктәпләрни пүттүргән оқуғучиларниң нисбитиниң өрлишигә әгишип уларниң иш пурсәтлиригә еришиш нисбитиму тәң нисбәттә өрлимәктә. Болупму техникилиқ кәсипләр, физика, хемийигә охшаш тәбий пән кәсиплирини пүттүргәнләрниң ишқа орунлишиш вәзийити яхши" икән.

Хитай аққунлири ишларға еришмәктә

Илгири уйғур районидики хитай тор бәтлиридә берилгән мәлуматларда уйғур елигә хитай өлкилиридин келиватқан аққун хитай нопусиниң ейиға 30 миңдин ашидиғанлиқи, бу хитай аққун әмгәк күчлириниң һәр йили уйғур елидин 10 милярд йүән тапидиғанлиқи һәққидә хәвәрләр берилгән иди. Бәзи уйғурларниң қаришичә, районда ешинди әмгәк күчиниң нисбити ешип ишсизлиқ вәзийитиниң кәскинлишиватқанлиқиға, уйғур елигә келиватқан хитай аққунлириниң тез сүрәттә көпийиши тәсир көрсәтмәктә икән.

Бәзи уйғурларниң ейтишиға қариғанда, уйғур елидә хитайниң ғәрбни ечиш сиясити билән хитай өлкилиридин уйғур елигә келип мәбләғ селип завут‏ - кархана ачқанлар хели көпийиватқан болсиму, бу орунлар йәрлик хәлқтин әмгәк күчи қобул қилмайдикән. Бу хитай һөкүмитиниң аз санлиқ милләтләргә йүргүзүватқан сиясити, хитай нопусиниң барғанчә көпийиши, уйғурларниң һәқ - һоқуқлириниң капаләткә игә қилинмиғанлиқи қатарлиқ мәсилиләр билән мунасивәтлик икән.

Игилигән мәлуматлардин қариғанда, хитай өлкилиридин уйғур елигә келип иш пурсәтлиригә игә болуватқан хитайларниң көп қисмини саватсиз, мәдәнийәт сапаси төвән болған деһқан әмгәк күчлири игиләйдикән.

Шинхуа агентлиқиниң 4-айниң 6- күнидә бәргән хәвиридә, уйғур аптоном районлуқ һәр дәриҗилик һөкүмәт тармақлири, уйғур елигә келиватқан хитай деһқан ишчилирини азадә яшаш имканийитигә игә қилиш үчүн һәр қайси пойиз истансилирида ишқа орунлаштуруш йәрмәнкилирини ечип хитай аққунлириниң уйғур елигә келиши һаман иш орниға игә болушиға қолайлиқ яритип бәрмәктә икән.

Үрүмчи шәһәрлик сайбағ район һөкүмитиниң үрүмчи пойиз истансисида 6 -април ачқан хитай деһқан ишчилирини ишқа орунлаштуруш йәрмәнкисидә, бир күн ичидила 2000 хитайға иш пурсити яритип берилгән болуп, буларниң 270 тин көпрәки рәсмий тохтам билән уйғур елидә ишқа орунлашқан.

Хитайлар уйғур елигә, уйғурлар хитайға йөткәлмәктә

Йеқинқи йиллардин бери хитай һөкүмити, хитай өлкилиридин уйғур елигә иш тепиш үчүн кәлгән хитайларға алаһидә қарап, уларға уйғур елигә ярдәм беришкә кәлгән яшлар дегәндәк нам - шәрәпләр билән етибар берип, хизмәтләргә орунлаштурмақта. Әксичә йәрлик ишсиз уйғур яшлирини болса, ешинча әмгәк күчлирини хитай өлкилиригә ишқа орунлаштуруш дегән нам билән 2002 - йилидин башлап, әслидинла нопуси зич, иш пурсити аз, кәскин вәзийәттә турған хитай өлкилиридики завутларға әрзан әмгәк һәққи билән түркүмләп йөткимәктә.

Хитай һөкүмитиниң 2006 -йили алий мәктәп пүттүрүп ишқа орунлашқанларниң 80% кә йәткәнлики һәққидики саниниң ичидә қанчилик нисбитиниң йезилардин хитай өлкилиригә ялланма ишчилиққа кәткәнләр игиләйдиғанлиқи һәққидә ениқ мәлумат болмисиму, әмма, уйғур деһқанларниң билдүрүшичә, алий мәктәпләрни пүттүрүп бир қанчә йилғичә хизмәткә еришәлмигән яшлар, җан беқиш үчүн хитай өлкилиригә адәттики ишчилиққа беришқиму рази болмақта икән.

Қәшқәр вилайәтлик партком тәшвиқат бөлүмидин бир хадим, уйғур яшлириниң ишқа орунлишиш мәсилиси һәққидә зияритимизни қобул қилғинида " биздин хитайдики завутларға йолға селиниватқан аз санлиқ милләт яшлириниң мәдәнийәт сапаси, техникилиқ тәрбийилиниши бир қәдәр үстүн, уйғур елигә келиватқан хитай аққунлири болса омумйүзлүк сапаси төвән, пәқәт адәттики әмгәкләрниң һөддисидин чиқалайду" дегән иди. (Гүлчеһрә)