"Béyjingning atalmish térrorchiliqqa qarshi urushi, Uyghurlargha qaritilghan rehimsiz basturushni yoshurmaqta" (1)

• Muxbirimiz ömer qanatning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Yéqindin béri gherb metbu'atida Uyghurlarni we xitay hökümitining nöwette Uyghurlargha qaratqan siyasitini xelq'ara jama'etke tonushturidighan nurghunlighan xewer , maqale we mulahiziler élan qiliniwatqan bolup, 22‏- iyul küni en'gliyining dangliq "Sunday Times" gézitide élan qilin'ghan " béyjingning atalmish térrorchiliqqa qarshi urushi, Uyghurlargha qaritilghan rehimsiz basturushni yoshurmaqta" serlewhilik maqale xitay hökümitining nöwette Uyghurlargha qaratqan siyasiti heqqide gherb metbu'atida élan qilin'ghan maqalilerning yirik misali hésablinidu.

37 Yashtiki Uyghur pa'aliyetchisi isma'il semet

"Sunda Times" Yeni yekshenbe waqit gézitining tonulghan muxbiri maykél sherdan teripidin élan qilin'ghan maqalide, xitay hökümitining nöwette Uyghurlargha qarita élip bériwatqan siyasiti, Uyghur pa'aliyetchiler qaratqan qattiq siyasiti, hashar, Uyghurlarning pasportlirini tartiwélishi we Uyghur qizlirini höner ögitish namida xitayning ichkiri ölkilirige yötkesh siyasiti qatarliq nurghun mesililer otturigha qoyulghan bolup, yéqinda Uyghur élining qeshqer, ürümchi we ghulja qatarliq sheherliride ziyarette bolghan aptur maqalisini, erkin asiya radi'osining xitay hökümiti teripidin ölüm jazasigha höküm qilin'ghan Uyghur pa'aliyetchisi isma'il semet ölüm hökümining ijra qilin'ghanliqi toghrisida bergen xewiri bilen bashlighan.

" Xitay jallatliri etigen sa'et 9 din burun isma'il semetni ölüm meydanigha élip bérish üchün keldi. Ular qoyash isma'il semet sherqiy türkistan dep atighan zémindiki tengritaghliri üstidin emdila bash kötergen mezgilde uni türme kamiridin élip mangdi. Bir kün burun u ayali büwihejer, 7 yashtiki oghli we 6 yashtiki qizi bilen axirqi qétim didar körüshken idi. Ulargha üch yilliq jüdaliqtin kéyin, ömürlük widalishish üchün peqet 10 minot waqit bérilgen. Isma'il semet 37 yashtiki Uyghur pa'aliyetchisi idi. U héchqandaq adem öltürüsh yaki zorawanliq jinayiti bilen eyiblenmigen. Üch xitay sotchisi uni, ana wetenni bölüshke urun'ghan we qoral we partlatquch dora saqlighan dep eyiblep ölüm jazasigha höküm qilghan. Isma'il semet sotta qéyin- qistaq astida mejburiy iqrar qildurulghanliqini tekitligen. Lékin sot uning sözlirini ret qilip, 1999‏- yili ölüm jazasigha höküm qilinip öltürülgen ikki kishini isma'il semetke qarshi shahit qilip körsetken." Dep yazidu aptur maqalisida.

"Balilargha yaxshi qara , ularni yaxshi oqut"

Isma'il semetning yégha-zare ichide a'ilisi bilen ötküzgen axiriqi minotlirini teswirligen aptur maykél sherdan maqalisini mundaq dawamlashturidu " u süküt ichide turup teqdirge ten béridu . Isma'il semet ayaligha qarap " gunahsiz ikenlikimni ispatlash üchün qolumdin kelgenliki tirishchanliqni körsettim . Lékin teqdir mushundaq orunlashturghan iken. Séni ikki bala bilen yalghuz qaldurup kitiwatqanliqim üchün mini kechürgin. Balilargha yaxshi qara , ularni yaxshi oqut."

Xitay da'irilirining 8‏- féwral küni isma'il semetni bir nechchiligen kishiler bilen birlikte türmide étip öltürgenlikini bildürgen aptur maqalisini mundaq dawamlashturidu " ular isma'il semetning jesitini musulmanlargha ayrilghan topa-chang ichidiki bir mazarliqta depne qilish üchün a'ilisige tapshuridu. Isma'il semetning ayali büwihejer, bu cheklen'gen makan heqqide birdin ‏- bir xewer menbesi hésablan'ghan erkin asiya radi'osining muxbirining isma'il semetning bedinige qanche oq tekkenliki toghrisidiki so'aligha " bir oq yarisi kördüm. Yürikige tigiptiken" dep jawab bergen.

"Xitay hökümiti shinjang üstidiki kontrolluqini ebediyleshtürüsh üchün, teshwiqat urushi we qattiq bixeterlik tedbirliri almaqta"

Maqaliside, isma'il semetning öz milliy kimlikini qoghdash üchün köresh qiliwatqan 9 milyon Uyghur millitining bir mensubi ikenlikini bildürgen maykél sherdan, xitay hökümitining 2001‏- yili 9‏- séntebir künigiche, yeni " térrorchiliqqa qarshi urushtin paydilinishni tonup yetküche bolghan ariliqta , Uyghur pa'aliyetchiliri teripidin élip bérilghan naraziliq namayishliri, qoralliq bombilash we partlitish heriketlirini dunya jama'etchilikidin yoshurghanliqini tekitlimekte.

Bügün bolsa, deydu aptur en'gliyide chiqidighan "Sunda Times" gézitide élan qilghan maqaliside, " xitay hökümiti shinjang üstidiki kontrolluqini ebediyleshtürüsh üchün, bir tereptin teshwiqat urushi élip barmaqta , yene bir tereptin qattiq bixeterlik tedbirliri almaqta.

Uyghur élidiki yer üsti we yer asti bayliqlarning xitay iqtisadi üchün hayati ehmiyetke ige ikenlikini tekitligen aptur maqalisini mundaq dawamlashturidu, " xitay hökümiti elqa'ide teshkilatining 1000 din artuq sherqiy türkistan islamiy herikiti ezasini terbiyiligenlikini ilgiri sürmekte.

Xitay qazaqistan we pakistanni qolgha chüshken Uyghur militanlarni xitaygha tapshurup bérishke qayil qilghan . Xitay hökümitining mexpiy sotlash we ölümge höküm qilip hökümni ijra qilish siyasiti, nöwette pakistan hökümitige qarshi heriket élip bériwatqan radikal diniy guruppilarni ghezeplendürgen bolushi mumkin. Sherqiy türkistan islamiy herikitining siyasiy rehberliridin biri dep körsitilgen isma'il semet, 2003‏- yili pakistan hökümiti teripidin rawalpindi shehiride tutulup, xitaygha tapshurup bérilgen idi. (Ömer qanat)