"Béyjingning atalmish térrorchiliqqa qarshi urushi, Uyghurlargha qaritilghan rehimsiz basturushni yoshurmaqta" (2)

• Muxbirimiz ömer qanatning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Yéqindin béri gherb metbu'atida Uyghurlarni we xitay hökümitining nöwette Uyghurlargha qaratqan siyasitini xelq'ara jama'etke tonushturidighan nurghunlighan xewer , maqale we mulahiziler élan qiliniwatqan bolup, 22‏- iyul küni en'gliyining dangliq " sendi taymiz" gézitide élan qilin'ghan " béyjingning atalmish térrorchiliqqa qarshi urushi, Uyghurlargha qaritilghan rehimsiz basturushni yoshurmaqta" serlewhilik maqale xitay hökümitining nöwette Uyghurlargha qaratqan siyasiti heqqide gherb metbu'atida élan qilin'ghan maqalilerning yirik misali hésablinidu.

1600 Xitay eskiri kéler ay manéwirge qatnishidu

1600 Xitay eskirining kéler ay rusiye we shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletlerning herbiy qisimlirining qatnishishi bilen ötküzülidighan herbiy manéwirge qatnishish üchün teyyarliniwatqanliqini eskertken maykél sheridan en'gliyide chiqidighan yekshenbe waqit gézitide élan qilghan maqalisini mundaq dawamlashturidu " xitay bixeterlik organliri keng bir tingtingchilar tori teshkilligen hemde Uyghur élining sheherliri, meschitler we bazarlar etrapida charlap yürüdighan térrorchiliqqa qarshi yéngi qisimlar orunlashturghan. "

" Lékin xitay hökümitining bu qattiq qol siyasiti weziyetni téximu jiddiyleshtürüp, hökümetke düshmen kishilerning sanini küpeytken. Bu ay Uyghur élige qilghan ziyaretlerde we u yerdiki kishiler bilen élip bérilghan söhbetlerde, bixeterlik qisimlirining qattiq nazariti astidiki Uyghur élidiki sheherlerde ahalining diniy we milliy tewelikige asasen ayrilghanliqi we bir-birige ishenmeydighanliqi ashkarilandi. "

Hashar we xitayning ölkilirige élip kétilgen qizlarning aqiwiti

Hashar, xitayning ölkilirige élip kétilgen qizlarning qawaqxanilargha chüshüp qalghanliqi we Uyghur élidin élip kétilgen kichik balilarning tilemchilikke sélinishi qatarliq kishilik hoquq depsendichiliklirining Uyghur élidiki siyasiy weziyetni téximu keskinleshtürüp, bolupmu yashlarni zorawanliq heriketlirige ündewatqanliqini tekitligen aptur maqalisini dawamlashturup mundaq deydu " ikki gherblik razwétka xadimi, xitay hökümitining Uyghur élidiki qarshiliq herikitini basturush üchün, Uyghur térror guruppilirining elqa'ide teshkilati bilen munasiwiti toghrisida mubalighe qilmaqta. Ular xitay hökümitining bu mesilide ispatliq pakit otturigha qoyalmighanliqini shuning üchün gherb döletlirining hazirghiche, xitay puqrasi héchqandaq Uyghurni xitaygha qayturmighanliqini eskertti. Ularning éytishiche, gherb döletliri, xitay hökümitining bésimining, térrorluqqa yüzlen'gen kishilerning sanini köpeytishidin endishe qilmaqta. "

Minglighan musulmanning pasportliri Uyghur élide tartiwélin'ghan

Maqalisde, " gerche ,xitay hökümiti Uyghur élidiki 58 yilliq herbiy ishghali jeryanida qarshiliq heriketlirini bir qeder basturghan bolsimu, Uyghurlarning sadaqitini qolgha keltürelmigen" dep tekitligen aptur, xitay hökümitining militan islamning tesirining musulmanlar arisida kéngyishining aldini élish üchün minglighan musulmanning pasportlirini tartiwalghanliqini eskertken.

Aptorning tekitlishiche, xitay hökümitining bu herikitining meqsiti, xitaydiki musulmanlarning se'udi erebistan, pakistan we afghanistandiki radikal guruppilargha qétilip kétishining aldini élish iken.

Xitay hökümitining musulmanlarning pasportlirini tartiwélish herikitining aldimizdiki dékabir éyida hejge bérishni pilanlawatqan musulmanlarni qattiq ghezeplendürgenlikini eskertken en'gliyide chiqidighan yekshenbe waqit gézitining muxbiri maykél sheridan, lékin xitay ötmüshtiki zorawanliq heriketlirining, kishilerning qarshiliq heriketlirining aldini almaqta, deydu.

Ghuljidiki xitaylar we Uyghurlar sheherning özlirige a'it qismida yashaydiken

Xitaygha qilghan sepiri jeryanida ghulja shehirinimu ziyaret qilghan aptur maykél sheridan, maqaliside ghuljidiki siyasiy weziyetni teswirlep mundaq deydu " : ghuljidiki xitaylar sheherning özlirige a'it qismida yashaydiken. Ghuljida yüz bergen qanliq weqedin on yil ötken bolsimu, öchmenlik téxi dawamlishiwatidu."

Ghuljida yüz bergen qirghinchiliq heqqide etrapliq melumat bergen bir xitay shopur munularni dédi": ghuljida 1997‏- yili qozghilang kötürülgende men qoralliq saqchi qismida ishleyttim. Bir mezgil biz kontrolluqni yoqitip qoyduq. Isyanchilar bir qoral -yaraq iskilatigha hujum qilip, saqchilarni öltürüp qorallarni bulap ketti. Weziyet nahayiti murekkep idi. Biz herbiy qisimlarni yardemge chaqirduq. Ular herbiy kiyimlirini sélip, saqchi kiyimlirini kiyishti. Merkizi hökümet bizge héchqandaq ikkilenmey ularni basturush toghrisida buyruq chüshürdi. Bizmu ularni héchqandaq ikkilenmey basturduq. Bizdin birnechche kishi öldi. Lékin biz ulardin minglighan kishini öltürduq. Ular bizning küchimizni bilidu. Biz ulargha nahayiti yaxshi bir ders berduq. "

Uyghur siyasiy pa'aliyetchisi rabiye qadir, 1997‏- yili weziyetni tekshürüsh üchün ghuljigha barghanda " Uyghurlargha bérilgen bu ders" dégen bir sin'alghu lintisini körgen bolup, uningda herbiy mashinilargha bésilghan étip öltürülgen Uyghur qiz ‏- oghul ösmürlirining jesetliri, 5 yaki6 yashtiki baliliri bilen birge oq bilen bedini ötme töshük qilin'ghan bir ayal körsitilgen.

Sinalghu lintisida ,hayajanliq xitayche buyruqlar astida étish we öltürüshler dawamlashqan. Kim bilidu , uningdiki xitaylarning biri mushu shopur bolushi mumkin, deydu maykél sheridan yekshenbe waqit gézitide élan qilghan maqaliside. (Ömer qanat)