Rabiye qadir xanim amérika dölet mejliside Uyghur ayallar we balilar etkeschiliki toghrisida ispat berdi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Kristofir simit, xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan diniy, milliy we tughut siyasitini shiddetlik tenqid qilip kéliwatqan amérika awam palata ezalirining biridur. 2007 - Yili 31 - öktebirdiki ispat bérish yighini. RFA Photo / Erkin

Béyjing olimpik yighinining yétip kélishige egiship, xelq'ara jem'iyetning xitay kishilik hoquqi xatirisige bolghan diqqiti kücheymekte. Ayallar we balilar etkeschiliki kishilik hoquqi depsendichilikige yatidighan éghir qilmish bolup, amérika xitayni 2007 -yili adem etkeschilikide küzütilidighan döletler tizimlikige kirgüzgen. Amérika dölet mejlisi charshenbe küni ispat bérish yighini chaqirip, xitaydiki adem etkeschiliki toghrisida tereplerning pikirini aldi we Uyghur rehbiri rabiye qadir xanim Uyghur ayallar we balilar etkeschiliki toghrisida ispat berdi.

Mark léygon : xitay hökümitining tedbiri "melum siyasiy pilan" ning bir qisimi

Xitay, amérika tashqi ishlar ministirliqi teripidin xitayni 2007 ‏- yili adem etkeschilikide közitilidighan döletler tizimlikige kirgüzüpla qalmay,xitay yene adem etkeschilikige qarshi turush we adem etkeschilikining ziyankeshlikige uchrighuchilarni qutquzush mesiliside semimiy emes,dep eyiblen'gen döletlerning biridur. Bu sahede xitayning Uyghur qizlirini ichkiri ölkilerge mejburiy yötkesh siyasiti adem etkeschilikige yatamdu? dégen mesile amérika dölet mejlisining diqqitini qozghimaqta.

Amérika awam palatasining kishilik hoquq guruppisi charshenbe küni xitaydiki adem etkeschilik sodisi toghrisida mexsus ispat bérish yighini chaqirip, amérika tashqi ishlar ministirliqi, xelq'ara Uyghur kishilik hoquqi we dimukratiye fondi jem'iyiti, xelq'ara kechürüm teshkilati qatarliq organ we teshkilatlarning bu mesilidiki pikirini aldi.

Yighinda amérika tashqi ishlar ministirliqining adem etkeschilikige qarshi turush we nazaret qilish bölümining bashliqi mark léygon, xitayni xelq'ara adem etkeschilik sodisining ötkünchi békiti we nishani bolupla qalmay, adem etkeschilik sodisining menbesi, dep körsitip, xitayning Uyghur qizlirini ichkiri ölkilerge mejburiy yötkesh siyasitini alahide tilgha aldi. U, xitay hökümitining bu tedbirini "melum siyasiy pilan" ning bir qisimi, dep eskertip, "eger siz mesilige erkin asiya radi'osi we bashqa tereplerning Uyghurlarni, bolupmu Uyghur ayallirini béyjing, tyenjin, jyangsu, chingdaw, sendunggha yötkep, töwen derijilik emgekke séliwatqanliqi heqqidiki bayanlirigha bir pütün gewde süpitide qarisingiz, bu xitay hökümitining sherqiy türkistanni ilgiriligen halda kontrolluqi astigha élish siyasiy pilanining bir qisimi ikenlikige ishinip qalisiz " dédi.

" Eger Uyghur qizlarning ehwali xewerlerde éytilghan bilen oxshash bolsa, bu adem etkeschilikige kiridu "

Yighinda amérika tashqi ishlar ministirliqining adem etkeschilikige qarshi turush we nazaret qilish bölümining bashliqi mark léygon, xitayni xelq'ara adem etkeschilik sodisining ötkünchi békiti we nishani bolupla qalmay, adem etkeschilik sodisining menbesi, dep körsetti. 2007 - Yili 31 - öktebirdiki ispat bérish yighini. RFA Photo / Erkin

Xitay köchmenlirining keng kölemde sherqiy türkistan'gha yötkep kéliniwatqanliqini tekitligen bash elchi léygon, "Uyghurlarning bolupmu tughut yéshidiki Uyghur ayallirining öz yurtida xizmetke orunlishish imkaniyiti bolsimu, lékin ularni bashqa ölkilerge köchürüshning Uyghur nopusigha tesir qilidighanliqi melum " deydu. Radi'omizning muxbiri bu yilning bashliri yeken nahiyisining kajung yézisidiki yerlik kadirlarni ziyaret qilghanda ular bu yézidiki her qaysi kentlerde Uyghur qizlarning sendungda ishleshke mejburiy élip bérilghanliqini tekitligen idi. Bu mesile amérika tashqi ishlarministirliqi adem etkeschilikige qarshi turush bölümining diqqitini qozghap, eyni chaghda bash elchi léygon "eger Uyghur qizlarning ehwali xewerlerde éytilghan bilen oxshash bolsa, bu adem etkeschilikige kiridu "dep eskertken.

Uyghur milliy herikitining rehbiri, kishilik hoquq bayraqdari rabiye qadir xanim, charshenbe künki yighinda ichkiri ölkilerge yötkiliwatqan Uyghur qizlarning ehwali toghrisida doklat bérip, "xitay hökümiti bizge qarshi 11 türlük usulda étnik tazilash élip bériwatidu" dédi. U, xitay da'irilirining Uyghur ata ‏- anilargha jerimane qoyush, yérini tartiwélish, hashargha heydesh usuli bilen tehdit sélip, qizlirini ichkirige mejburiy yötkewatqanliqini eskertip, ichikiridiki Uyghur qizlarning künige 14 sa'et ishleshke mejburlinipla qalmay, nahayiti az ma'ash bilen intayin nachar emgek we turmush shara'itida yashaydighanliqini shundaqla ma'ashining waqtida bérilmeydighanliqini hem sirt bilen alaqe qilalmaydighanliqini bildürdi.

Rabiye xanim, " biz qizlarning qullar emgikige sélinipla qalmay, ular jinsiy mulazimetchi qilinish yoshurun xewpige duch kéliwatidu, dep qaraymiz " deydu. U yene, "biz bu Uyghur qizlarni Uyghur erkeklerdin yiraqlashturup, xitay medeniyitide assimilyatsiye qilish, sherqiy ölkilerde xitay erkeklerge xotun yétishmeslik ehwalining ornini Uyghurlar qizlar bilen toldurmaqchi boluwatqanliqigha ishinimiz " dep körsetti. Rabiye xanim amérika hökümitining bu mesilige jiddiy diqqet qilishini telep qilip, amérika dölet mejlisining mexsus Uyghur qizlar toghrisida qanun chiqirishini telep qildi.

Kristofir simit : xitay Uyghurlargha " irqiy tazilash" siyasiti yürgüzüwatidu

Kristofir simit, xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan diniy, milliy we tughut siyasitini shiddetlik tenqid qilip kéliwatqan amérika awam palata ezalirining biridur. U, yighinda sözligen sözide, xitay da'irilirining Uyghurlargha qaratqan basturush siyasitini pewqul'adde éghir, dep körsetti we xitay Uyghurlargha " irqiy tazilash" siyasiti yürgüzüwatidu, dep qaraydighanliqini bildürdi.

Xitayning Uyghurlargha qaratqan 2 perzentlik tughut siyasitini "irqiy tazilash" dep tekitligen kristofir simit, "rabiye qadir bu siyasetning bowaqlarni öltürüsh bilen Uyghurlargha qarshi irqiy tazilash élip bériwatqanliqini otturigha qoydi " dep körsetti hemde " bu siyaset b d t irqiy tazilash ölchimige pütünley uyghun kélidu " dep eskertti. Kristofir simit yene, xitay da'irilirining Uyghur qizlirini ichkiri ölkilerge yötkesh siyasiti keng kölemlik "irqiy tazilash" ning bir qisimi, dep qaraydighanliqini eskertip, "Uyghur xelqi keng kölemlik we köp tereplimilik yoqutulush xewpige duch kelmekte. Biz köp tirishchanliqlarni körsitishimiz kérek, dep qaraymen " dédi.

Xitayda élip bériliwatqan adem etkeschiliki asasen xitayning ichki bazirini merkez qilip, ayallar we balilarni jinsiy qullar we erzan emgek küchi qilish meqsitide élip bérilmaqta. Xelq'ara emgek oyushmisining statistika qilishigha qarighanda, her yili xitayning ichki bazirida 20000 gha qeder adem sétiliwatqan bolup, buning %90 i ayallar we balilarni asas qilghan jinsiy ékspilatatsiye meqsitidiki adem etkeschilikidur. Bezi mutexessisler, xitayning bir perzentlik tüzümi er - ayallar nisbitidiki perqni chongaytip, "xotun"sodisining küchiyishige sewebchi boluwatidu, dep qarimaqta. (Erkin)