Уйғур истималчиларниң өз һоқуқини қоғдаш еңи төвән болмақта


2006.03.15
dongkowruk.jpg
2006.02.09 Мухбиримиз гүлчеһрәниң бу һәқтики мәлумати аваз көчүрүш үрүмчидики дөң көврүк хәлқаралиқ чоң базардики уйғурлар. Гәрчә үрүмчи тиз тәрәққи қиливатқан болсиму, уйғурларниң ишсизлиқ нисбити барғанчә ашмақта.

Хитай һөкүмити һәр йили 3 - айниң 15 - күнини истималчиларниң һоқуқини қоғдаш күни қилип бекиткән. Бу күнниң алди кәйнидә хитайниң сода санаәт башқуруш идариси, баҗ идариси қатарлиқ мунасивәтлик тармақлири истималчиларниң һоқуқни қоғдаш тәшвиқатлирини күчәйтиду.

Уйғур ели тор бәтлиридә бериливатқан хәвәрләрдин мәлумки истималчилар һоқуқини қоғдаш күни мунасивити билән мунасивәтлик орунлар һәр йилидикидәк йиғивелинған сахта һәм сүпәтсиз малларни көйдүрүп" истималчиларниң һоқуқини қоғдаш‏- дөләт баҗ, сода-санаәт башқуруш идарисиға охшаш тармақларниң мәсулийити" дәп тәшвиқ қилған.

Сүпәтсиз маллар йәнила көп

Тәңритағ тор бетидә чаршәнбә бу һәқтә берилгән хәвәрдә көрситилишичә пүтүн аптонум районидики мунасивәтлик тармақларниң қолиға чүшкән сахта һәм қанунсиз маллар 30 миңға баридикән. Улар йәнә ялған мал ишләпчиқириш увисидин 101 ни, 35 милйон йүән қиммитидики ялған маркиларни қолға чүшүргән.

Биз өткән йилида истималчиларниң һоқуқини қоғдаш күни мунасивити билән, уйғур елидики аммидин әһвал игилигинимиздә, улар асасән "3 - айниң 15 - күнидәк мушундақ күнләрдила истималчиларниң һоқуқини қоғдаш тилға елинип қалиду, башқа чағларда истималчиларниң әрзини аңлайдиған һечким йоқ, базарға ялған маллар толуп кәтти" дегән җавабларға игә болған идуқ.

Биз уйғур елидә истималчиларниң һоқуқиниң қандақ қоғдилидиғанлиқи, сахта һәм начар маллар адәттә қандақ бир тәрәп қилинидиғанлиқиға тәпсили җаваб елиш үчүн, истималчиларниң һоқуқини қоғдашқа мәсул орунлардин бири, үрүмчи шәһәрлик сода-санаәт башқуруш идарисиға телефон қилдуқ. Бир хитай қиз зияритимизни қобул қилип, нөвәттә хитай һөкүмитиниң истималчиларниң һоқуқини қоғдаш системисиниң күчлүклики һәмдә сахта -начар малларға зәрбә беришниң барғанчә күчәйтиливатқанлиқи һәққидә сөзлиди.

"Бу уларниң турмуш сәвийиси билән мунасивәтлик"

Дөләтниң истималчиларниң һоқуқини қоғдашқа тегишлик қанун һәм системилири күчәйди әмма мениң хизмәт тәҗрибәмдин ейтқанда, уйғурларниң өз қануни һоқуқини қоғдаш еңи төвәнрәк.

Биз униңдин истималчилар истимал қилған маллардин нарази болғанда, улар бималал қайтураламду яки алмаштураламду дәп соридуқ. У бу соалға "һәрқандақ базарда сүпәт җәһәттә охшимайдиған маллар бар. Униң арисида алий дәриҗилик сода дуканлирида баһаси юқири бир қәдәр сүпәтлик маллар сетилиду, бу җайларда алмаштуруш яки қайтуруш мумкин. Әмма шәхси дуканларда малларниң сүпити селиштурғанда бир қәдәр төвәнрәк әмма нормал турмуш сәвийисидики көп санлиқ амма, бу хилдики баһаси әрзанрақ малларни мувапиқ көриду. Бирақ бу малларниң сүпитигә йүздә йүз капаләтлик қилмақ тәс. Бу хил малларни истималчилар шәхсиләрниң қолидин қанунлуқ һөҗҗәт билән сетивалмиған болса истималчиларниң һоқуқиға капаләтлик қилишму тәс" деди.

У йәнә уйғур елидики аз санлиқ милләт истималчилириниң истимал сәвийисиниң бир қәдәр төвән икәнлики, буниңға уларниң мәдәнийитидики пәрқ асаслиқ икәнликини билдүрүп, "бизниң бу йәр аз санлиқ милләт райони аз санлиқ милләтләрниң истимал сәвийиси һәмдә қаришиму пәрқлиқ улар асасән малларниң баһасиниң мувапиқ яки әрзан болушиға әһмийәт бериду, сүпитигә анчә әһмийәт бәрмәйду. Бу уларниң турмуш сәвийиси билән мунасивәтлик", деди.

Бу хадим йәнә нөвәттә мунасивәтлик органларниң истималчиларниң һоқуқини қоғдаш үчүн 12315 әрзи қилиш телефон линийисини ачқанлиқини уларниң 24 саәт истималчилар үчүн хизмәт қилидиғанлиқини билдүрди.

Лекин биз 12315 кә телефон алғинимизда униңдин аптоматик қобуллиғучниң һазир хизмәт вақти әмәсликигә даир авазини аңлидуқ.

"Уйғурларниң өз қануни һоқуқини қоғдаш еңи төвәнрәк"

Биз йәнә уйғур истималчилар бир қәдәр көп болған үрүмчи дөң көврүк хәлқара чоң базарниң баҗ ишханисиға телефон қилип, бу сода базарниң маллириниң сүпити һәмдә истималчиларниң инкаси һәққидә соал соридуқ. Бир хитай баҗгир соаллиримизға җаваб берип мундақ деди:

"Бу чоң базарниң маллири сүпәт өлчәм тәкшүрүшләрдин өтүп кириду. Қанунлуқ маркиларға игә малларда чатақ йоқ. Әгәр содигәрләр шәхси завутларда ишлигән маллар болса уларғиму тегишлик сүпәт өлчәм бәлгилимилири бар. Мал сетивалғучилар содигәрләрниң қолидин сетивалған тәқдирдиму малдин нарази болса яки башқа пикри болса биз арқилиқ мәсилини һәл қилса болиду. Биз оттурида истималчиларниң һоқуқини қоғдаш ролини ойнаймиз. Биздин башқа сода санаәт башқуруш орунлириға әрз қилсиму болиду. Паш қилиш телефониға әрз қилсиму болиду".

У истималчиларниң өз һоқуқини қоғдаш қарши өстиму? дегән соалимизға җавабән "дөләтниң истималчиларниң һоқуқини қоғдашқа тегишлик қанун һәм системилири күчәйди әмма мениң хизмәт тәҗрибәмдин ейтқанда, уйғурларниң өз қануни һоқуқини қоғдаш еңи төвәнрәк. Бизгә бу һәқтә әрз қилғучиларму аз, улар нарази болса пәқәт содигәрләр билән өзлири йүзтуранә җидәллишиду, биздин яки һоқуқини қоғдайдиған орунлардин ярдәм соримайду, шуңа уларниң һоқуқиға капаләтлик қилиш мәсилисидә биз бивастә рол ойниялмаймиз. Истималчилар әрз қилип кәлмигичә биз мәсилидин хәвәрсиз һәмдә қол тиқалмаймиз, бу җәһәттә истималчилар өзиниң қануни еңини юқири көтүрүши керәк" деди. (Гүлчеһрә)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.