Uyghur istimalchilarning öz hoquqini qoghdash éngi töwen bolmaqta

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki melumati
• Download story audio

2006.02.09 Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki melumati awaz köchürüsh ürümchidiki döng köwrük xelq'araliq chong bazardiki Uyghurlar. Gerche ürümchi tiz tereqqi qiliwatqan bolsimu, Uyghurlarning ishsizliq nisbiti barghanche ashmaqta.

Xitay hökümiti her yili 3 - ayning 15 - künini istimalchilarning hoquqini qoghdash küni qilip békitken. Bu künning aldi keynide xitayning soda sana'et bashqurush idarisi, baj idarisi qatarliq munasiwetlik tarmaqliri istimalchilarning hoquqni qoghdash teshwiqatlirini kücheytidu.

Uyghur éli tor betliride bériliwatqan xewerlerdin melumki istimalchilar hoquqini qoghdash küni munasiwiti bilen munasiwetlik orunlar her yilidikidek yighiwélin'ghan saxta hem süpetsiz mallarni köydürüp" istimalchilarning hoquqini qoghdash‏- dölet baj, soda-sana'et bashqurush idarisigha oxshash tarmaqlarning mes'uliyiti" dep teshwiq qilghan.

Süpetsiz mallar yenila köp

Tengritagh tor bétide charshenbe bu heqte bérilgen xewerde körsitilishiche pütün aptonum rayonidiki munasiwetlik tarmaqlarning qoligha chüshken saxta hem qanunsiz mallar 30 minggha baridiken. Ular yene yalghan mal ishlepchiqirish uwisidin 101 ni, 35 milyon yü'en qimmitidiki yalghan markilarni qolgha chüshürgen.

Biz ötken yilida istimalchilarning hoquqini qoghdash küni munasiwiti bilen, Uyghur élidiki ammidin ehwal igiliginimizde, ular asasen "3 - ayning 15 - künidek mushundaq künlerdila istimalchilarning hoquqini qoghdash tilgha élinip qalidu, bashqa chaghlarda istimalchilarning erzini anglaydighan héchkim yoq, bazargha yalghan mallar tolup ketti" dégen jawablargha ige bolghan iduq.

Biz Uyghur élide istimalchilarning hoquqining qandaq qoghdilidighanliqi, saxta hem nachar mallar adette qandaq bir terep qilinidighanliqigha tepsili jawab élish üchün, istimalchilarning hoquqini qoghdashqa mes'ul orunlardin biri, ürümchi sheherlik soda-sana'et bashqurush idarisigha téléfon qilduq. Bir xitay qiz ziyaritimizni qobul qilip, nöwette xitay hökümitining istimalchilarning hoquqini qoghdash sistémisining küchlükliki hemde saxta -nachar mallargha zerbe bérishning barghanche kücheytiliwatqanliqi heqqide sözlidi.

"Bu ularning turmush sewiyisi bilen munasiwetlik"

Döletning istimalchilarning hoquqini qoghdashqa tégishlik qanun hem sistémiliri kücheydi emma méning xizmet tejribemdin éytqanda, Uyghurlarning öz qanuni hoquqini qoghdash éngi töwenrek.

Biz uningdin istimalchilar istimal qilghan mallardin narazi bolghanda, ular bimalal qayturalamdu yaki almashturalamdu dep soriduq. U bu so'algha "herqandaq bazarda süpet jehette oxshimaydighan mallar bar. Uning arisida aliy derijilik soda dukanlirida bahasi yuqiri bir qeder süpetlik mallar sétilidu, bu jaylarda almashturush yaki qayturush mumkin. Emma shexsi dukanlarda mallarning süpiti sélishturghanda bir qeder töwenrek emma normal turmush sewiyisidiki köp sanliq amma, bu xildiki bahasi erzanraq mallarni muwapiq köridu. Biraq bu mallarning süpitige yüzde yüz kapaletlik qilmaq tes. Bu xil mallarni istimalchilar shexsilerning qolidin qanunluq höjjet bilen sétiwalmighan bolsa istimalchilarning hoquqigha kapaletlik qilishmu tes" dédi.

U yene Uyghur élidiki az sanliq millet istimalchilirining istimal sewiyisining bir qeder töwen ikenliki, buninggha ularning medeniyitidiki perq asasliq ikenlikini bildürüp, "bizning bu yer az sanliq millet rayoni az sanliq milletlerning istimal sewiyisi hemde qarishimu perqliq ular asasen mallarning bahasining muwapiq yaki erzan bolushigha ehmiyet béridu, süpitige anche ehmiyet bermeydu. Bu ularning turmush sewiyisi bilen munasiwetlik", dédi.

Bu xadim yene nöwette munasiwetlik organlarning istimalchilarning hoquqini qoghdash üchün 12315 erzi qilish téléfon liniyisini achqanliqini ularning 24 sa'et istimalchilar üchün xizmet qilidighanliqini bildürdi.

Lékin biz 12315 ke téléfon alghinimizda uningdin aptomatik qobullighuchning hazir xizmet waqti emeslikige da'ir awazini angliduq.

"Uyghurlarning öz qanuni hoquqini qoghdash éngi töwenrek"

Biz yene Uyghur istimalchilar bir qeder köp bolghan ürümchi döng köwrük xelq'ara chong bazarning baj ishxanisigha téléfon qilip, bu soda bazarning mallirining süpiti hemde istimalchilarning inkasi heqqide so'al soriduq. Bir xitay bajgir so'allirimizgha jawab bérip mundaq dédi:

"Bu chong bazarning malliri süpet ölchem tekshürüshlerdin ötüp kiridu. Qanunluq markilargha ige mallarda chataq yoq. Eger sodigerler shexsi zawutlarda ishligen mallar bolsa ularghimu tégishlik süpet ölchem belgilimiliri bar. Mal sétiwalghuchilar sodigerlerning qolidin sétiwalghan teqdirdimu maldin narazi bolsa yaki bashqa pikri bolsa biz arqiliq mesilini hel qilsa bolidu. Biz otturida istimalchilarning hoquqini qoghdash rolini oynaymiz. Bizdin bashqa soda sana'et bashqurush orunlirigha erz qilsimu bolidu. Pash qilish téléfonigha erz qilsimu bolidu".

U istimalchilarning öz hoquqini qoghdash qarshi östimu? dégen so'alimizgha jawaben "döletning istimalchilarning hoquqini qoghdashqa tégishlik qanun hem sistémiliri kücheydi emma méning xizmet tejribemdin éytqanda, Uyghurlarning öz qanuni hoquqini qoghdash éngi töwenrek. Bizge bu heqte erz qilghuchilarmu az, ular narazi bolsa peqet sodigerler bilen özliri yüzturane jidellishidu, bizdin yaki hoquqini qoghdaydighan orunlardin yardem sorimaydu, shunga ularning hoquqigha kapaletlik qilish mesiliside biz biwaste rol oyniyalmaymiz. Istimalchilar erz qilip kelmigiche biz mesilidin xewersiz hemde qol tiqalmaymiz, bu jehette istimalchilar özining qanuni éngini yuqiri kötürüshi kérek" dédi. (Gülchéhre)