Xitay tashqiy périwut zapisini amérikigha qarshi kozur qilip qollinamdu ?

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Béyjingdiki bir pul nusxilirini sétish dukinida, sétishqa chiqirip qoyghan amérika dolliri we xitay puli. 12 - Awghust, 2007. the US dollar bills and Chinese yuan notes on sale at a currency souvenir shop in Beijing, 12 August 2007. AFP PHOTO/TEH ENG KOON

Amérika dölet mejlisining bir komitéti yéqinda xitayni xelq pulining qimmitini tengsheshke ündeydighan bir qanun lahiyisi maqullighandin kéyin, xitay hökümitining bir tetqiqat orni ötken hepte amérikigha tehdit sélip, béyjing hökümiti xitay ghezinisidiki dollar zapisini amérika dölet mejlisining bésimigha qarshi kozur qilip qollinidighanliqini agahlandurghan idi. Eger xitay amérikining xelq puli qimmitini östürüsh heqqidiki éghir bésimigha uchrisa, rastinla ghezinidiki dollarni amérikigha qarshi siyasi kozur qilip ishlitemdu ? mutexessisler buning mumkinchiliki chong emes, dep qarimaqta.

Xitay tetqiqat organliri tehdit saldi

En'giliye " kündilik télégraf" gézitining ötken heptidiki bir xewirige qarighanda xitay dölet kabintining tereqqiyat tetqiqat merkizi qarmiqidiki pul - mu'amile tetqiqat ornining mes'uli shya bing, junggo, ghezinidiki 1 trili'on 330 milyard dollar tashqiy périwut zapisini "siyasi kozur"qilip qollunup, amérika dölet mejlisining xelq puli qimmitini kücheytish heqqidiki bésimigha qarshi turalaydu, dep tekitligen.

Xewerde yene, xitay ijtima'iy penler akadémiyisining xé fen isimlik yene bir iqtisadshunasi hökümet bashqurushidiki én'giliz tilida chiqidighan "junggo" gézitide, eger junggo xalisa ghezinidiki dollarni biraqla bazargha sélip, amérika dollirini weyran qiliwételeydu, dégenlikini we tereqqiyat tetqiqat merkizi hem penler akadémiyisidiki bu ikki mutexessisning sözi amérikigha ashkare iqtisadi tehdit sélish hisaplinidighanliqini yazdi.

Nöwette xitayning dölet ghezinisidiki1 trili'on 330 milyard dollar qimmitidiki tashqiy périwut zapisining 900 milyard dollirini amérika dolliri igelligen bolup, buning köp qisimi amérika ghezine chékini asas qilmaqta. En'giliye "kündilik télégraf"géziti bu heqtiki xewiride, gerche bu tehdit xitayning resmi hökümet emeldarliri teripidin otturigha qoyulmighan bolsimu, lékin xitay bu yuqiri derijilik xitay mutexessislirining tunji qétim ghezinidiki dollarni siyasi kozur qilip ishlitishni tilgha élishidur, dep körsetti.

Amérika iqtisadigha qanchilik tesir körsitidu ?

Ghezinidiki dollarni biraqla bazargha sélishning amérika iqtisadigha körsitidighan tesiri qanchilik bolidu ? bu mesilide mutexessislerning pikiri birdeklikke ige emes. Bezi mutexessisler, eger xitay amérika dollirining qimmiti chüshüwatqan bir mezgilde dollarni tökme qilip satsa, bu dollarni weyran qiliwétishi mümkinliki yaki bu amérika hökümitining zayum tapawétini zor miqdarda ashurup, amérika öy baziri sodisidiki mesilini éghirlashturuwétidighanliqini, netijide bu amérika iqtisadining chékinishige sewebchi bolidighanliqini ilgiri sürmekte.

Lékin yene bezi mutexessisler bu ehwalda amérika iqtisadi qismen tesirge uchrisimu, lékin eng köp ziyan tartquchi dölet yenila xitayning özi bolup qalidighanliqini bildürmekte. Perhad bilgin, amérika maliye guruhi State- Street shirkitining tetqiqatchi xadimi, bu sözlerni radi'omizning bu heqtiki su'allirimizgha jawap bergende tekitlidi.

Xitayning bazar inawitige paydisiz

Xitay penler akadémiyisining mutexessisi xé fen, " junggo géziti"diki bayanatida yene, xitayning dölet ghezinisidiki dollar zapisi amérika dollirini qoghdash rolini oynawatqanliqini eskertip, rusiye, shwétsiyige oxshash bir qisim döletlerning tashqiy périwutida dollarning igelligen nisbiti azaymaqta. Peqet dollar bilen xelq pulining qimmiti muqumluqini saqlighandila, dollarning xitay gheziniside igelligen nisbiti azaymasliqi mümkin. Emma xelq pulining qimmiti östürülse, merkizi banka ghezinidiki dollarni tökme qilip sétip, dollarning qimmitide dawalghush peyda qilalaydu, dep tekitligen.

Xitay dölet kabinti tereqqiyat merkizi we xitay penler akadémiyisidiki bu ikki emeldarning sözi xelq'ara pul - mu'amile sahesining diqqiti we endishisini qozghap, bu shu künila pul - mu'amile bazirida inkas peyda qilghan we shu küni pul - mu'amile bazirida dollarning fond - stérling we yawro bilen almashturush nisbiti töwenligen . Amérika State - Street maliye guruhidiki perhad bilgin, bu ikki xitay mutexessisining sözlirini mes'uliyetsizlik qilish, dep eyiblep, eger xitaylar ghezinidiki dollarni türme qilip satsa, bu xelq'ara bazarda xitayning inawitige tesir qilidighanliqini bildürdi.

Bush: bu aqiwitini oylashmighan tewekkülchilik

Prézidént bush bu ikki xitay mutexessisining xitay dölet ghezinisidiki dollarni tökme qilip sétish pikirini" tewekkülchilik", dep agahlandurdi.

Bush amérika Fox téléwiziye qanilining ziyaritini qobul qilghanda bu ikki neper mutexessisning sözi xitay hökümitining meydanigha wekillik qilidighanliqigha guman bilen qaraydighanliqini tekitligen bolsimu, lékin u yenila eger xitay dollarni tökme qilip satsa, bu aqiwitini oylashmay qilghan"tewekkülchilik"bolup qalidu, dep agahlandurdi.

Xitay xelq bankisi dollarni tökme qilip satmaymiz

En'gliye gézitining xewiri we prézidént bushning sözi xitay da'irilirining sezgürlikini qozghighan bolsa kérek. Xitay xelq bankisi yekshenbe küni en'gliye "kündilik télégraf" gézitining xewirige inkas qayturush mejburiyitide qaldi.

Shinxu'a axbarat agéntliqi bu heqtiki xewiride, xitay xelq bankisi mes'ulining amérika dollirini tökme qilip sétish heqqidiki söz chöcheklerni ret qilip, amérika dölet zayumini öz ichige alghan dollar mülki junggo tashqiy périwut zapisining muhim terkiwi qismi, dep eskertkenlikini we junggo bu mesilige uzun mezgillik we istiratégiyilik nuqti - nezerde qaraydu, dégenlikini yazdi. (Erkin)