Xitaydin chet'ellerge chiqip olturaqliship qéliwatqan iqtidarliq kishiler barghanséri köpeymekte
2007.02.12
Xitay penler akadémiyisi élan qilghan 2007 - yilliq doklatta hazirghiche xitaydin chet döletlerge chiqip olturaqliship qalghan köchmenler sanining 35 milyon'gha yetkenliki melum qilin'ghan. Mezkur doklatta "xitay köchmenliri asasen yawropa, shimaliy amérika we awstraliye qatarliq jaylargha merkezleshken, bolupmu 20 - esirning axirqi 10 yili ichide, amérikigha kélip turup qalghanlar hessilep köpiyip, omumiy sani 460 mingdin ashqan.
Xitay penler akadémiyisi élan qilghan 2007 - yilliq doklatta körsitilishiche, xitayda islahat élip bérilghandin buyanqi köchmenler arisida, bilim igiliri intayin zor pirsentni igileydiken. Hazirning özide, chet'eldiki xitayda oqush püttürgen kespi xadimlar 300 mingdin ashqan. Xitay hökümiti nurghun meblegh sélip, terbiyilep chiqqan bilim igilirining köp sandikiliri öz wetinige emes, belki bashqa döletlerge töhpe qoshmaqta iken. Köpligen xitay analizchiliri bu xil ehwalni "xitay tereqqiyatigha séliniwatqan zor ziyan" dep qarimaqta. Lékin yene bir türküm xitay tetqiqatchiliri xitaydek bundaq köp nopusluq dölette, bir qisim iqtidarliq kishilerning köplep chet'ellerge chiqishi mezkur döletning tereqqiyatigha anche chong tesir körsitelmeydu, eksinche, xitayning chet'ellerge chiqip bilim ashuriwatqan ziyaliyliri arisida, melum bir qismi nurghun tejribilerge ige bolghandin kéyin yenila öz yérige qaytip kilip öz dölitige töhpe qoshmaqta, shunga bu xil ehwalni pütünley ziyanliq dep qarighili bolmaydu " dep bildürmekte.
En'giliye notinxen uniwérsitétining proféssori jén yungnyen ependi "hazirqi xitaydin chet'ellerge chiqip oquwatqan oqughuchilarning idiyisi 80 - we 90 - yillardikige oxshimaydu. Chünki xitaydiki tereqqiyat melum jehettin éytqanda, ularni zor hayajan'gha sélip, ularning öz wetini bilen bolghan alaqisini pütünley üzüwételeydu" dep bildürdi.
Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan Uyghur ziyaliysi qahar barat ependi türkümlep chet'ellerge chiqiwatqan xitay ziyaliyliri heqqide toxtilip, özining mezkur mesilide jén yungnyen ependi bilen asasen oxshash köz qarashta ikenlikini, lékin eger xitay hökümiti démokratiyini yolgha qoymisa we shundaqla öz yérige qaytip barghan iqtidarliq xadimlirigha yéterlik shara'it yaritip bermise, xitay terqqiyatigha yenila ziyan élip kélidu" dep bildürdi.
Radi'omizning ziyaritini qobul qilghan doktor qahar barat ependi Uyghur élidiki Uyghur ziyaliylirining öz yéride türlük kemsitishlerge duch kéliwatqanliqini hemde mezkur seweb tüpeylidin, yéqinqi yillardin buyan, nurghunlighan chette oqup yétilgen, qaytip bérip öz milliti üchün töhpe qoshushni nishan qilghan Uyghur ziyaliyliri qaytip barghandin kéyin, öz yéridin qayta ayrilishqa mejbur bolup, yaqqa yurtlarda sersan bolup yürüwatqanliqini melum qildi.
Doktor qahar barat ependi sözide yene "Uyghur ziyaliylirining, bolupmu ijtima'iy penlerni tetqiq qiliwatqan Uyghur ziyaliylirining öz wetinige qaytalmay, chet'ellerde yürüshi, weten ichidiki Uyghur medeniyiti we Uyghur tarixini tetqiq qilishqa zor ziyan bolmaqta" dep tekitlidi. (Méhriban)
Munasiwetlik maqalilar
- Xitaydiki ishsizliq mesilisi siyasiy mesilige aylanmaqta
- Béyjing hökümiti ochuq - ashkara halda téximu köpligen xitay oqutquchilirini Uyghur élide ishleshke ewetmekte
- Uyghur diyaridiki namrat ishsiz yashlar shénjén'gha apirilidiken
- Wang léchüenning Uyghur élidiki ishsizliq mesilisi heqqidiki sözlirige inkaslar
- Uyghur yashlirining chiqish yoli nede?
- Xitayning tereqqiyati Uyghur élini öz ichige alghan her qaysi jaylarda ishsizliq mesilisini téximu éghirlashturmaqta
- Xitayning "pewqul'adde wezipilik yéza oqutquchiliri" siyasiti Uyghurlar ichide xitay tilini omumlashturushning yene bir yéngi basquchi
- Iqtisad qanche tiz tereqqi qilsa emgek küchlirige shunche éhtiyajliq turup, néme üchün xitayda ishsizliq mesilisi hel bolmaydu?