Kanada tewelikidiki bir neper xitay inzhénér amérikida sotqa tartildi

• Ixtiyari muxbirimiz kamil tursunning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Kanada axbarat wasitilirining xewer qilishigha qarighanda, kanada puqrasi bolghan bir neper xitay inzhénér yuqiri pen téxnika herbi mexpiyetlikini oghrilash jinayiti bilen amérikida sot qilin'ghan. Kanada CBC téléwiziyisining xewer qilishiche, kanada tewelikidiki meng shawdong isimlik bir neper xitay inzhénér herbi meshiq üchün ishlitidighan komputér yumshaq détalini oghrilap, xitay hökümitige satqanliqi ashkare bolghandin kéyin, amérika fédéral tekshürüsh idarisi teripidin qolgha élinip, sotqa tartilghan. Bu yil 42 yashqa kirgen, béyjingliq meng shawdong amérikining yuqiri pen –téxnika rayoni bolghan- kaliforniyening Silicon Walley de uzun yil xizmet qilghaniken. Lékin kanada axbarat wasitiliri meng shawdongning qachan kanada puqrasi bolghanliqi heqqide uchur bermidi. Hazirgha qeder xitay hökümitimu bu heqte héchqandaq inkas qayturmidi.

Herbi meqsettiki yumshaq détalining xitaygha sétilishi amérikining bixeterlikige tehdit

Kanada CBC téléwiziyisining xewiride éytilishiche, meng shawdong 2004 –yili özi xizmet qilghan, amérikining Quantum 3D shirkiti tetqiq qilip yasap chiqqan, komputér yumshaq détalining shifrisini oghriliwélip, uni köpeytip xitay hökümitige satqan. Bu yumshaq détal küreshchi ayropilan uchquchilirini terbiyileshte ishlitilidighan bolup, meng shaw dong bu mehsulatning lahiyilinish usulliri bilenmu xitay hökümitini teminligen. Amérika fédéral tekshürüsh idarisining silikon walley rayonidiki bayanatchisi yösüp sedley CBC téléwiziyiside meng shawdong délosi heqqide toxtilip: bu yumshaq détallar nahayiti köp pulgha yaraydu. Téximu muhim bolghini amérikining urush ayropilan uchquchiliri bu yumshaq détalni ishlitip meshiq élip baridu. Dölet mudapi'e mehsulati bolghan bu yumshaq détalning chet'elge export qilinishi qattiq cheklen'gen. Meng shawdong herbi mexpiyetlikni oghrilash jinayitini shekillendürdi", dédi.

Amérika hökümet terepning adwokati kéwin ryan bolsa, bu diloning amérikigha ixtisadiy tehdit élip kélipla qalmastin , amérikining dölet bixeterliki we herbi qurulmisigha nahayiti éghir tehdit shekilendürgenlikini eskertti.

Xitay jasuslirining amérikidiki pa'aliyetliri birinji orunda

Kanadada chiqidighan shingda'o gézitining xewer qilishiche, yéqinqi yillardin buyan amérikida, xitaylarning jasusluq pa'aliyetliri heqqidiki délolar köpeygen. Xitay hökümiti meng shawdong teminligen axbarat arqiliq özidiki chong boshluqni toluqliwalghan.

Bu gézit yene amérika bilen xitayning iqtisat we xewipsizlikni bahalash komitétining mehsuli Peter Brukis ning yéqinda élan qilghan doklatini neqil keltürüp, nöwette 140 döletning amérikida jasusluq pa'aliyetliri bilen shughullinip, amérikining dölet mudapi'e we soda mexpiyetlikini oghrilash bilen meshghul boluwatqanliqi, ularning en'eniwi ussuldiki jasusluq pa'aliyetliri bilen cheklinip qalmay, belki, elchixana xadimliri, meslihetchiler, soda wekilliri salahiyiti bilen pa'aliyet élip bériwatqanliqi, bu 140 dölet ichide xitayning birinchi, rusiyining ikkinchi orunda turidighanliqini bayan qilghan.

Amérikida xitayning 3000 ming shirkiti jasusluq pa'aliyetliri bilen shughullinidu

Bu gézitning ashkarilishiche, amérika fédéral tekshürüsh idarisi amérika xitaygha alahide diqqet qilishi kérek dep qaraydiken. Chünki xitay jasusliri amérikining jasusluqqa qarshi herikitide eng chong tehdit hésablinidiken. Xitayning az dégende 3000 shirkiti amérikida axbarat toplash, bolupmu eng ilghar pen –téxnika axbaratlirini toplash wezipisi bilen shughullinidiken . Bu gézitning tekitlishige qarighanda, amérikining yuqiri pen-téxnika rayoni bolghan kaliforniyening Silikon Walley diki xitay jasuslirining sani her yili 20% din 30% giche tiz süret bilen éship barghan. Xitay terep bu jasusliri bilen toplighan axbaratlar arqiliq qisqa waqit ichide, küchük herbi küchini qurup chiqqan.

Meng shaw dong amérika fédéral sot mehkimisi teripidin 38 türlük jinayet bilen eyiblen'gen bolup, uning ichide jasusluq pa'aliyetliri bilen shughullinip, herbi we soda téxnika mexpiyetlikini oghrilash, herbi mexpiyetliklerni qanunsiz sirtqa chiqirish, qanunsiz yol bilen qolgha keltürgen téxnikini chet'el hökümitige sétish, saxta ispat yasap chiqish qatarliqlar jinayetler bar.

Bu amérikining yuqiri pen téxnika rayoni Silikon Walley de bir yilgha yetmigen waqit ichide xitay jasuslirining ikkinchi qétim ashkarilinishi bolup hésablinidu. Buningdin ilgiri bu rayonda qolgha élin'ghan yéféy we jong ming isimlik ikki neper xitay komputer mutexessisi özlirining xitay hökümiti üchün jasusluq pa'aliyetliri bilen shughullan'ghanliqini étirap qilghanidi.

CBC Téléwiziyisining eskertishiche, meng shawdong, amérika 1996 yili "soda jasusliqi qanuni" ni yolgha qoyghandin kéyin sotqa tartilghan, chet'el hökümetliri üchün jasusluq qilghan 3-kishi bolup qalghan. Eger uning jinayet shekillendürgenliki sot teripidin bekitilse, uninggha az dégende 15 yilliq qamaq jazasi bérilidiken.

Buningdin ilgiri kanada hökümitimu 1000 din oshuq xitay jasusining kanadada jasusluq pa'aliyetliri bilen jiddi shughulliniwatqanliqini otturigha qoyghanidi. (Kamil tursun)