Сабиқ хитай дипломати чен йоңлин канадани зиярәт қилди

• Мухбиримиз камил турсунниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Австралийидә сияси панаһлиқ тилигән хитайниң седнидики баш әлчиханисиниң сабиқ биринчи дәриҗилик катипи чен йоңлин канадада зиярәттә болди. Бу йил 39 яшқа киргән чен йоңлин 2005-йили хитай һөкүмити билән чәк-чегрини айриғанлиқини җакарлиған вә хитай һөкүмитиниң 1000 дин ошуқ җасусиниң канадада паалийәт елип бериватқанлиқини оттуриға қоюп, канадалиқларни хитай һәққидики шерин чүштин ойғатқан иди.

14 Йиллиқ дипломатийә тәҗрибисигә игә болған бу сабиқ дипломат, 10 нәчә күнлүк зиярәт җәрянида канаданиң бирқанчә шәһиридә доклат йиғини вә мухбирларни күтүвелиш йиғини өткүзүп, хитай даирлириниң әлчихана вә консулханилири арқилиқ чәт әлләрдики хитайларни вә хитай мәтбуатлирини контрол қилишқа тиришиватқанлиқи, җасуслири арқилиқ ғәрб дөләтлириниң бихәтәрликигә тәһдит селиватқанлиқи вә ғәйри усуллар арқилиқ, ғәрб дөләтлириниң сияситигә тәсир көрситишкә урунуватқанлиқи қатарлиқларни ашкарилиди. У хитайниң канададики әлчиханисиниң канададики бәзи хитай җәмийәтлириниң һәмкарлишиши билән канададики хитай демократлири, тибәтликләр,' уйғурлар вә фалунгоңчилар һәққидики учурларни изчил түрдә топлаватқанлиқини, уларниң паалийәтлирини назарәт қиливатқанлиқини әскәртти.

Хитай җасуслирини бәзи хитай тәшкилатлири қанат астиға алған

Чен йоңлин канада парламентида өткүзүлгән мухбирларни күтүвелиш йиғинида канададики хитайларға аит бәзи тәшкилатларниң хитай җасуслириниң паалийәтлиригә земин һазирлап бериватқанлиқини тонуштуруп: канадада "канада хитайлар бирләшмиси",дәйдиған бир тәшкилат болуп, бу тәшкилат канададики хитай җасуслирини өз күнлүки астиға топлиған.Йәнә канадани өз ичигә алған һәрқайси дөләтләрдики хитай җәмийәтлири баш уюшмиси, җуңгониң бирликини илгири сүрүш җәмийити вә канада кәспий хадимлар җәмийити дегәңә охшаш тәшкилатларниң һәммисигә хитай коммунистлири пәрдә арқида туруп қоманданлиқ қилиду, деди.

Чен йоңлинниң илгири сүрүшичә, хитай даирилири хитай һөкүмитигә қарши чәт әлләрдики хитай тәшкилатлириниң башлиқлирини қолға кәлтүрүшкә әң әһмийәт беридикән.

Хитай австралийә парламент әзасини тузаққа чүшүргән

Чен йоңлин хитай һөкүмитиниң барлиқ васитиләр арқилиқ, ғәрб дөләтлириниң хитай сияситигә тәсир көрситишкә урунуватқанлиқини тилға алғанда, австралийә парламентиниң бир нәпәр әзасиниң паҗиәсини мисалға кәлтүрди. Униң баян қилишиға қариғанда, бу парламент әзаси хитайни зиярәт қилған мәзгилидә, өзи чүшкән меһманханида 16 яшқа толмиған бир қиз билән җинси мунасивәт өткүзиватқанда, хитай сақчилири тәрипидин қолға елинған вә кейин сирлиқ усулда қоюп берилгән. Әмәлийәттә хитай даирилири бу парламент әзасини тозаққа чүшүрүш үчүн бу нарәсидә қизни йәмчүк қилған.

Сирлиқ тозаққа дәссигән вә илгири хитайға нисбәтән қаттиқ қол сиясәт йүргүзүшни тәшәббус қилидиған бу парламент әзаси, австралийигә қайтқандин кейин, радио телевизийә вә башқа ахбарат вастилирида һәдәп хитай һөкүмитини махташқа өткән.

Илгири уйғурлар тәрипидин һөрмәтлинидиған, мәлум бир дөләттики бир затму уйғур районини зиярәт қилғанда, хитай даирилири тәрипидин үрүмчидә бу хил тозаққа чүшүрүлгән вә кейин бу әрбаб чәт әлдики уйғурларниң сияси паалийәтлиридин өзини қачуридиған болғаниди.

Чен йоңлин хитай һөкүмитиниң чәт әлләрдики хитай оқуғучилар вә оқуғучилар уюшмилирини өзиниң сияси мәқсити үчүн ишқа селиватқанлиқини тилға елип: "чәт әлләрдики хитай оқуғучилар уюшмисини асасән хитай коммунистлири тәшкиллигән болуп, бу уюшминиң паалийәт расходиниң һәммисини әлчиханиниң маарип бөлүми тәминләйду. Оқуғучилар уюшмилириниң йиғинлири адәттә әлчихана вә консулханиларда өткүзүлиду .Уюшминиң рәис вә һәйәтлириниң һәммисини хитай әлчиханиси тәйинләйду, деди.

Стәпһән харпәр ғәрб дөләтлири рәһбәрлири ичидики җәсур рәһбәр

Чен йоңлин торонто университетида өткүзүлгән муһакимә йиғинида,степһән харпәр рәһбәрликидики консерв тип партийиси һөкүмитиниң кишилик һоқуқ җәһәттә хитайға қаратқан сиясити вә һүсәйин җелил мәсилиси һәққидики мәйданини махтиди: "бу һөкүмәт кишилик һоқуқни бирқәдәр күчлүк тәшәббус қилидиған һөкүмәт болуп, хитай билән болған сода мунасивәтлирини күчәйтиш билән биргә кишилик һоқуқ, канаданиң қиммәт қариши вә демократик принсипларни қурбан қилмиди,әксинчә буларға алаһидә әһмийәт бәрди. Һүсәйин җелилниң тәвәлик мәсилисидики мәйданиму хели қаттиқ болди," деди.

Хитайниң канадада 1000 дин ошуқ җасусиниң барлиқи пакит

Чен йоңлин хитайниң австралийидики әлчиханисида вәзипә өтигәнлики үчүн хитай һөкүмитиниң чәт әлләрдики охшимиған сияси көз қараштикиләрниң паалийәтлирини қандақ усул билән назарәт қилидиғанлиқини яхши билидиғанлиқини, хитай даирилириниң оқуғучи, зиярәтчи алим вә һәрхил шәкилдә чәтәлгә әвәткән хадимлар ичидин өзлиригә хизмәт қилидиған хадимларни көпләп қобул қилип, ғайәт зор җасуслар топини шәкилләндүргәнликини тилға елип: "хитай коммунистлириниң чәт әлләрдики мәхпий һәрикәтлирини ташқи дуня анчә билип кәтмәйду. Буниңдин илгири бу қәдәр тәпсили ашкариланмиған иди. Мениң билидиғиним австралийидики әһваллар. Нөвәттә хитайниң дипломатийисидә канада билән австралийиниң қиммити асасән охшап кетиду. Амма мән илгири ташқи ишлар министирликиниң шимали америка мәһкимисидә ишлигәчкә, хитай һөкүмитиниң канададики сирлиқ һәрикәтлирини бир қәдәр яхши чүшимән," деди.

Чен йоңлин,хитайдики коммунистик партийиниң һөкүмранлиқиниң заваллиққа йүзлиниватқанлиқини, шуңа чәт әлдики хитайларниң коммунистларниң қурбани болуп кәтмәслики үчүн, хитай һөкүмитигә янтаяқ болидиған бу хилдики һәркәтләрдин қол үзүши керәкликини тәкитлиди. У йәнә хитайда дипломатийә кәспиниң кишиләр халимайдиған кәсип һалиға кәлгәнликини,хитай дипломатлириниң вәзиписиниң компартийигә қарши турғучиларға зиянкәшлик қилиш боливатқанлиқини әскәртти.

Алдинқи айда канаданиң җасуслуққа қарши оргини йәни канада хәвпсизлик идарисиниң башлиқи җим җудд, бу органдики хадимларниң көпиниң канададики хитай җасуслириниң паалийәтлиригә қарши туруш билән күни өтүватқанлиқини оттуриға қойғаниди.

Чен йоңлинниң бу зияритигә канада ахбарат вастилири алаһидә әһмийәт бәрди. Бу сабиқ дипломатниң тунҗи қетим канадани зиярәт қилиши болуп һесаблиниду. (Камил турсун)