Amérika yette xitay shirkitige iqtisadiy jaza berdi

Bush hökümiti seyshenbe küni xitayning yette shirkitige, iranning bashqurulidighan bomba programmisigha yardem qilghanliqi üchün iqtisadiy jaza berdi.

Aq saray bayanatchisining melum qilishiche, bu shirketlerge bérilgen iqtisadiy jaza asasliqi bu xitay shirketlirining amérikida soda qilishini cheklesh hemde ulargha amérikigha ékisport qilish we amérika téxnikiliridin patént hoquqini élish kénishkilirini bermeslik qatarliqlar iken.

Iranning qoral tereqqiyatini közitip kéliwatimiz

Iran yadro qoralliri programmisini tereqqiy qildurushni yene toxtatmisa, herbiy küch bilen terep qilish yolini nezerdin saqit qilmaymen

Aq saray bayanatchisi skot maklélan (Scott McClellan) muxbirlargha " biz uzundin béri iranning uzun musapiliq bashqurilidighan bomba we yadroluq qorallarni tereqqiy qilduriwatqinini közitip kéliwatimiz. Shundaqla iran'gha yardem qiliwatqan shirketlerge bérilgen bu qétimliq jaza arqiliq, mezkur xitay shirketliri buningdin kéyin, amérika hökümet organliri we shirketliri bilen soda qilalmaydu hemde amérika téxnikilirimu bu shirketlerge ékisport qilinmaydu" dep bildürdi.

Emma, skot maklilan sözide bu xitay shirketlirining zadi amérikini qaysi jehetlerdin bundaq ghezeplendürgenlikini tepsiliy chüshendürmidi. Amérikida chiqidighan "washin'gton pochta géziti" xewiride körsitilishiche, esli amérika tashqi ishlar ministirliqi bu jazani mushu ayning bashliri chiqarghan bolup, bu xitay- amérika munasiwetliridiki sezgür diplomatik mesile bolghanliqi üchün bush hökümiti teripidin éhtiyatchanliq bilen otturigha qoyulghan.

Jaza bérish orunluq

Amérika wék forést uniwérsitétining proféssori, qoral kontrol qilish we dölet mudapi'e ishliri tetqiqatchisi li wéychin ependi, amérikining ilgirimu bir nechche xitay shirketlirini mushu sewebtin jazalighanliqini hemde iranning keng kölemde yoqitish xaraktérlik qorallarni tereqqiy qildurishining dunyagha tehdid bolidighanliqini bildürdi. U mundaq dédi:

"Iran we shimaliy koriyege oxshash döletlerning yadro qorallirini tereqqiy qilduriwatqanliqi xélidin béri amérikining déqqitini tartip kelgen. Eger bashqa döletler buninggha yardem qilip, bu döletlerning bashqurilidighan bombilirining téximu yiraq we téximu toghra nishanlishigha türtke bolsa, bu elwette amérikighila emes, belki pütün dunyagha tehdit bolidu. Shunga iran, shimaliy koriye we süriyege oxshash keng kölemde yoqitish xaraktérlik qorallarni tereqqiy qilduriwatqan döletlerning tehdit hasil qilishining aldini élish üchün elwette mushundaq jazalar bilen bashqa döletlerningmu qoral téxnikilirini ulargha sétip bérishining aldini élish kérek."

Jazani chingaytish kérek

Amérika jazalighan bu yette xitay shirketlirining arisidiki xitay xelq azadliq armiyisi bilen qoyuq munasiwiti bolghan ikki chong seddichin sépili guruhi we xitay shimal sana'et guruhi ilgirimu amérika teripidin köp qétim jazalan'ghan bolup, bu qétim bulardin sirt yene, xitay awi'atsiye téxnika import-ékisport shirkiti, béyjing xeyli birleshme cheklik shirkiti, xu'achangtey shirkiti we zibo ximiye-sana'et esliheliri shirkiti qatarliqlar birlikte jazalan'ghan.

Proféssor li wéychin ependi, eger amérika hökümiti bu jazani ching tutmisa, bu xitay shirketlirining yenila bashqa yollar bilen amérikidin téxnika sétiwélishi mumikinlikini bildürdi. U mundaq dédi:

"Elbette bashqa yollar bar. Mesilen, jazalan'ghan bu shirketler bezi xongkong shirketliri we amérikidiki xitaylarning shirketliri arqiliq soda qilishimu mumkin. Hetta bashqa döletlerdin yuqiri herbiy téxnikilarni sétiwélishimu mumkin. Shunga bu amérikining qanchilik da'iride kontrol qilishigha baghliq."

Xitay: amérikining bayanliri pakitsiz

Emma xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi kongchu'en düshenbe küni bu heqte bayanat élan qilip, amérikining bu shirketler heqqidiki bayanlirining pakitsiz ikenlikini, xitayning herqachan keng kölemde yoqitish xaraktérlik qorallarning tarqilishigha qarshi meydanda turidighanliqini bildürdi.

Amérikining pozitsiyisi

Amérika dölet mejlisi ötken yili 6 - ayda chiqarghan bir parche tekshürüsh doklatida, xitay hökümitining bu heqte gerche köp qétim wede bersimu, emma yadro qoral téxnikilirining tarilishini yenila ünümlük kontrol qilalmaywatqanliqini otturigha qoyghan idi. Uningda yene, xitay hökümitining ottura sherq néfitige bolghan éhtiyajining éshishi seweblik keng kölemde yoqitish xaraktérlik qorallarning aldini élish belgilimilirige boysunmaywatqanliqi eyiblen'gen.

Amérika prézidénti jorj W bush düshenbe küni amérika nbch téléwiziyisining ziyaritini qobul qilghanda, " men bu mesilini diplomatik yol bilen bir terep qilishni xalaymen, emma iran yadro qoralliri programmisini tereqqiy qildurushni yene toxtatmisa, herbiy küch bilen terep qilish yolini nezerdin saqit qilmaymen" dep bildürdi. (Peride)