Sabiq amérika prézidénti jimi kartér déng shawping bilen tüzgen xususiy kélishimni ashkarilidi

• Muxbirimiz welining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

12 ‏- Ayning 5 ‏- küni béyjingde ötküzülgen amérika -xitay otturisida déplomatik munasiwet ornitilghanliqining 28 yilliqini xatirilesh pa'aliyitide, sabiq amérika prézidénti jimi kartér sözde. AFP Photo

Sabiq amérika prézidénti jimi kartér 12 ‏- ayning 5 ‏- küni, béyjingde échilghan amérika -xitay otturisida diplomatik munasiwet ornitilghanliqining 28 yilliqini xatirilesh yighinida söz qildi. U özining xizmet xatirisidiki bezi mezmunlarni ashkarilash arqiliq, amérikining teywenni qoghdinish qoralliri bilen teminlesh mesilisi 30 yildin buyan ikki dölet rehberliri otturisida élan qilinmighan mexpiy kélishimler asasida dawamlishiwatqan mesile ikenlikini sherhilidi.

Shinxu'a agéntliqi jimi kartér heqqidiki xewiride némini yoshurdi?

Yéqindin buyan, xitayning 'shinxu'a agéntliqi' amérikining teywen'ge qoral satqanliqini eyiblep kéliwatqan idi. Emma 12 ‏- ayning 5 ‏- küni amérika -xitay otturisida déplomatik munasiwet ornitilghanliqining 28 yilliq xatirilesh munasiwiti bilen béyjingde ötküzülgen yighin heqqide élan qilghan xewiride bu mesilini tilgha almidi.

Shinxu'a agéntliqining xewiride peqet, xitay kommunist partiyisi merkizi komitét siyasiy byurosining da'imiy ezasi, merkizi komitét sékrétariyatining sékritari shi jinpingning sabiq amérika prézidénti jimi kartérni qobul qilghanliqini, u kartérgha teywen junggoning ayrilmas zémini ikenlikini, chén shüybyenning teywenni birleshken döletler teshkilatigha eza qilish üchün élip baridighan omum xelq awaz qoyush herikitini tosushi lazimliqini tekitligenlikini teswirlidi. Emma jimi kartér sözide ashkarilighan amérika -xitay rehberliri otturisida 30 yildin buyan dawamlishiwatqan teywen mesilisi heqqidiki élan qilinmighan mexpiy kélishimlerning mezmunini tilgha almidi (shinxu'a xewer torining 5 ‏- dékabir künidiki xewerlirige qarang).

Jimi kartérning xizmet xatirisidiki teywen'ge da'ir mezmunlar

Fransiye agéntliqining béyjingdin xewer qilishiche, amérikining sabiq prézidénti jimi kartér amérika -xitay otturisida déplomatik munasiwet ornitilghanliqining 28 yilliq xatirilesh yighinida qilghan sözide, amérika teywenni her yili yéngi qorallar bilen teminlep kéliwatqanliqini, bu 28 yil burun amérika-xitay otturisida diplomatik munasiwet ornitish kélishimi imzalan'ghandila, ikki dölet rehberliri arisidiki ayrim kélishimler buyiche boluwatqanliqini, shunglashqa amérika her qétim teywen'ge qoral sétip bergende, xitay terep uninggha süküt qilip kéliwatqanliqini ashkarilidi.

Birleshme agéntliqining bayan qilishiche, sabiq amérika prézidénti jimi kartér yighinda, özining xizmet xatirisidiki déng shawping bilen kélishken mezmunlarni oqup ötti. Uning 1978 ‏- yili 12 ‏- ayning 14 ‏- küni yézilghan xizmet xatiriside "déng shawping bizning teywen mesilisini tinch yol hel qilish toghrisidiki xitapnamimizgha, bizning teywen bilen kélishimlirimiz bikar qilin'ghandin kéyinmu, yene dawamliq türde teywen'ge qoghdinish üchün qoral sétip bérishimizge xitayning qarshi turmasliqigha qoshuldi", "xitay terep gerche ochuq sorunlarda bizning herikitimizni qollimisimu, emma bizning teywen'ge qoral sétiwéridighanliqimizdin xewerdar bolup turidighan boldi' dep yézilghan idi.

Jimi kartér özining eyni waqitta chiqarghan qararidin pexirlinidu

‏ 1978‏- Yili 12 ‏- ayda amérika-xitay otturisida diplomatik munasiwet ornitish kélishimi imzalan'ghan haman, ‏-‏ deydu sabiq amérika prézidénti jimi kartér béyjingde qilghan sözide, ‏-‏ amérika bilen teywen otturisida diplomatik munasiwet üzüldi, kélishimler bikar qilindi, amérika eskerliri teywendin chékindürüp chiqildi. Bu mesilide, amérikidiki mute'essipler mini teywendek yéqin dosttin yüz örüp, kommunist xitaygha éghip ketti, dep tenqidlidi. Gerche amérika teywen bilen yaxshi munasiwette bolup, ulargha adilliq bilen mu'amile qilip kéliwatsimu, nurghun dostlirimiz hazirgha qeder bu mesilide méni kechürmeywatidu, ‏-‏ deydu jimi kartér sözini dawamlashturup, ‏-‏ lékin men yenila özemning eyni waqitta chiqarghan qararimdin pexirlinimen.

"Men déng shawping bilen kélishim tüzgendin kéyin, xitay bir yéngi tereqqiyat dewrige qedem qoydi"

B b s ning bayan qilishiche, 1976 ‏- yilidin 1980 ‏- yilighiche amérika prézidénti bolghan jimi kartér ependi amérika -xitay otturisida diplomatik munasiwet ornitilghanliqining 28 yilliq xatire künide qilghan sözide, eger xitay-amérika munasiwiti yaxshilanmighan bolsa, xitay iqtisadiy tereqqiyatni özining muhim noqtisi qilalishi qéyin bolatti, chünki xitay bir tinchliq muhitigha, bolupmu sabiq sowét ittipaqidin kélidighan tehditni azaytishqa muhtaj idi, dep körsetti.

‏-‏ Men we déng shawping ikkimiz öz qolimiz bilen imza qoyup kélishim tüzgendin kéyin, xitay bir yip-yéngi dewirge qedem qoydi, ‏-‏ deydu 83 yashliq jimi kartér, ‏-‏ amérika-xitay diplomatik munasiwet ornitip üch kündin kéyin, déng shawping ishikni échiwétish -islahat élip bérish siyasitini élan qilghan idi. Shuningdin kéyin 30 yilighiche xitayning iqtisadi uchqandek tereqqi qilip turdi. Bu dewirde, xitaymu xelqning turmushini yaxshilash qedimini toxtatmaydighan bolalidi. (Weli)