Стеффен харпер хитайни лю шавбони қоюветишкә дәвәт қилди

Сүрәттә, канада баш министири стефен харпер сөздә.

Лю шавбоға нобел тинчлиқ мукапати берилгәнлик хәвири елан қилинғандин кейин, канада баш министири стеффен харпер бу мукапатиниң хитай түрмисидики сиясий өктичи лю шавбоға берилгәнликидин сөйүнгәнликини билдүрүп: "мән лю шавбониң бу шәрәпкә еришкәнликидин хошал болдум, бу мунасивәт билән уни тәбрикләймән", деди.

Стеффен харпер канада һөкүмитиниң узундин бери, лю шавбониң тәқдиригә йеқиндин көңүл бөлүп кәлгәнликини әскәртип: "һөкүмитимиз илгири лю шавбониң түрмигә ташлиниши һәққидә қарашлиримизни оттуриға қойған иди. Мән бүгүн хитай һөкүмитидин, нобел тинчлиқ мукапатиға еришкән лю шавбониң қоюп бериш ишиға җидди муамилә қилишни тәләп қилимән", деди.
 
2006 - Йили һакимийәт бешиға кәлгәндин бери, хитайдики кишилик һоқуқ дәпсәндичиликлири мәсилисидә, бейҗиң даирилирини ашкара вә қаттиқ тәнқид қилип кәлгән стеффен харпер һөкүмитиниң йеқинқи икки йилға йеқин вақиттин бери, болупму ғәрб дөләтлиридә иқтисадий кризис партилиғандин буян, хитайға тутқан позитсийисидә юмшаш көрүлүшкә башлиған иди. Канададики кишилик һоқуқ паалийәтчилири стеффен харперниң лю шавбони қоюп бериш һәққидә хитайға қилған бу дипломатик чақириқини йенила ақиланә бир сигнал, дәп баһалиди.
 
Канада мәтбуатлири нобел тинчлиқ мукапатиниң хитай түрмисидики лю шавбоға берилишиниң хитайдики иқтисадий гүллиништин ибарәт аталмиш "гүл - гүлистанлиқи"ниң арқисиға йошурунған кишилик һоқуқ дәпсәндичиликлиригә, дуняниң диққәт - нәзирини ағдурушиға пурсәт яритидиғанлиқини, йәни, бу мукапатниң хитай түрмилиридики йүзмиңлиған өктичиниң қоюп берилишиға иҗабий тәсир көрситәлмисиму, лекин хитайда диктаторлуқ түзүмниң давам қиливатқанлиқи, сияси һоқуқлар , диний әркинлик вә сөз - мәтбуат әркинликлирини тәләп қилғанларниң түрмиләрдә җазалиниватқанлиқи шундақла қаттиқ бесим сияситиниң илгирикидәк давамлишиватқанлиқини көрүп йетишигә сәвәбчи болидиғанлиқини тилға алди.

"Йәршари почтиси" гезитидики марк маккиннонниң мақалисидә, нобел комитетиниң мәқситиниң өзиниң барлиқини әркинлик көрүшигә беғишлиған кишини мукапатлашла болуп қалмай бәлки, бу хил күрәш роһиға мәдәт вә хитай рәһбәрлиригә сигнал бериш икәнлики баян қилинди.

Бу мақалидә йәнә уйғур миллий һәрикитиниң рәһбири рабийә ханимниңму бу йилқи нобел тинчлиқ мукапатиниң күчлүк намзатлири қатаридин орун алғанлиқи, әмма лю шавбониң далай лама вә җәнубий африқилиқ тутуға охшаш мәзкур мукапатқа еришкән мәшһур шәхсләрниң қоллишиға еришкәнлики әскәртилди.

Бейҗиң университетниң әдәбият пәнлири профессори болған лю шавбо хитайда кәң көләмдә сияси ислаһат елип беришни, көп партийилик демократик түзүмни бәрпа қилишни шундақла сөз вә мәтбуат әркинликини тәшәббус қилғанлиқи вә бу һәқтики тәшәббусларни өз ичигә алған бир "2008 хитабнамиси" һазирлиғанлиқи үчүн хитай һөкүмити тәрипидин 11йиллиқ қамақ җазасиға һөкүм қилинған иди.
 
Канададики хитай демократ паалийәтчилиридин чеук кван, "лю шавбониң нобел тинчлиқ мукапатиға еришиши хитай җәмийитигә иҗабий тәсир көрситиду", дегән қарашта. У, сөзидә йәнә "бу мукапат дәмаллиққа хитай җәмийитидә түптин өзгириш пәйда қилалмисиму, лекин бу хитайдики кишилик һоқуқни яхшилашни вә демократик ислаһат елип беришни тәләп қиливатқан вә бу йолда тинимсиз күрәш қиливатқан көплигән затларға үмид ата қилиду. Һәтта бу мукапат сода үчүн һәдисила хитайға қатрайдиған вә хитайниң қараңғу тәрәплирини көрмәсликкә салидиған бәзи ғәрб дөләт рәһбәрлири үчүнму бираз ойлиниш пурсити туғдуриду", деди.
 
У сөзидә, лю шавбониң тәқдиригә көңүл бөлүш билән биргә йәнә хитай һөкүмитиниң зиянкәшликигә учрап, түрмиләрдә йетиватқан вә из - дерәксиз йоқап кәткән күрмиңлиған бигунаһ сияси паалийәтчиләрни нәзәрдин сақит қилмаслиқ керәкликини әскәртти.
 
Хәлқара қәләмкәшләр бирләшмисиниң канадалиқ рәиси җон ралстон саул канада к б к телевизийисиниң зияритиниң қобул қилғанда, хитай һөкүмитиниң лю шавбони әйибләш вә қарилашниң орниға, нобел тинчлиқ мукапатиға еришкән бу затни тәбриклиши керәкликини баян қилип: "мениңчә, лю шавбо һәқиқи вәтәнпәрвәрдә болушқа тегишлик пәзиләтләрни өзидә һазирлиған бир кишидур. Бундақ бир зат түрмидә ятмаслиқи керәк. Хитай һөкүмити лю шавбони түрмидин қоюп берипла қалмастин, түрмидә йетиватқан башқа барлиқ язғучиларни қоюветиши керәк", деди.
 
Нөвәттә, нурмуһәммәт ясин вә ғәйрәт ниязға охшаш уйғур қәләмкәшләрму хитай түрмисидә ятмақта.
 
Мулаһизичиләр хитай һөкүмитиниң нобел тинчлиқ мукапатиниң лю шавбоға берилишигә қарита, һазирчә қаттиқ мәйданини ипадилигинигә қарапла, уларниң әтә - өгүн уни түрмидин бошитишқа һәтта аталмиш "давалиниш үчүн чәтәлгә йолға селиш"қа мәҗбур болуш еһтималлиқлирини йоққа чиқиришқа болмайдиғанлиқини әскәртмәктә.

Тибәтниң роһаний даһийси далай ламаму 1989 - йили бу мукапатқа еришкәниди.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.