Kanada parlamént wekiller ömiki xitayni ziyaret qilmaqchi

• Ixtiyari muxbirimiz kamil tursunning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Kanada parlamént wekiller ömiki bu hepte axiri xitayda ziyarette bolidu. Bu ikki dölet uchrishishidiki muhim weqe hésablinidu.

Kanada bash ministiri Stephen Harper ning parlamént ishliri sékrétari, parlamént ezasi Jason Kenney kanadada chiqidighan ‘shingdaw’ gézitining jüme künidiki ziyaritini qobul qilghanda bu sözlerni qildi. U sözide yene ‘amérika awazi’ radi'osida élan qilin'ghan, kanadaning xitay bilen élip bériwatqan kishilik hoquq söhbitimiz waqtinche toxtatmaqchi bolghanliqi we xitayning démokratiye tereqqiyati üchün kanada her yili xitayga bériwatqan 60 milyon dollarliq heqsiz yardemni toxtitidighanliqi heqqidiki xewerningmu toghra emeslikini alahide eskertti.

Xitay bilen kishilik hoquq söhbitimizning ünümlük netijisi bolghan söhbet bolushini arzu qilimiz

Amérika awazi radi'osi aldinqi heptide kanada bash ministiri Stephen Harper ning parlamént ishliri sékrétari Jason Kenney, kanada xitay emeldarliri bilen bu yil küzde ötküzmekchi bolghan kishilik hoquqi söhbitini ötküzmeydighanliqi we kanadaning her yili xitaygha béridighan 60 milyon dollarliq heqsiz yardimini toxtidighanliqini bildürdi, dep xewer bergenidi.

Jason kenney ‘shingdaw’ gézitining ziyaritini qobul qilghanda, men kanada xitaygha qaratqan siyasitini özgertti, démidim, hem kishilik hoquq söhbiti we ixtisadiy yardem heqqidiki siyasetning özgüridighanliqinimu élan qilmidim, men peqet xitay bilen kishilik hoquq söhbitimizning ehmiyetsiz uchrishish emes, ünümlük netijisi bolghan söhbet bolushini arzu qilimiz, bu meqsetke yétish üchün yéngi ussul üstide izdiniwatimiz dégenidim, deydu.

Kanada xitay otturisidiki kishilik hoquq söhbiti 1997-yili kanadaning sabiq bash ministiri Jene Kristian bilen eyni waqittiki xitay rehberlirining qarari bilen yolgha qoyulghanidi. 1997-Yilidin hazirghiche bolghan 8 yil jeryanida, ikki dölet diplomatiye ministirliqidiki kishilik hoquqqa mes'ul xadimlar her yili bir qétim, bir yil ichidiki kishilik hoquq ehwali heqqide söhbet ötküzüp kelmekte.

Kanada mesilini hel qilish yolini izlimekte

Buningdin ilgiri Jason Kenney kanada metbu'atlirining ziyaritini qobul qilghanda kanada xitay otturisidiki kishilik hoquq di'alogi heqqide toxtilip:

"Biz xitayning dosti bolushni arzu qilimiz, ikki dölet xelqliri otturisida ijabiy we netijilik bolghan munasiwet ornitilishini ümid qilimiz. Xitayning kishilik hoquq ehwaligha alahide diqqet qilishimizning sewebi bu, dégenidi.

Jason Kenney Ning "shingdaw" gézitige bildürishiche, kanada xitay bilen bolghan kishilik hoquq söhbiti we ixtisadiy yardemlirini dawamlashturidiken, amma uning qarishiche, kanada kishilik hoquqtin ibaret nazuk mesilide eng yaxshi ünüm béridighan hel qilish usulini tépip chiqish üstide izdenmekte iken. Jason Kenney Ning eskertishiche, kéngesh we awam palatasi ezaliridin teshkillen'gen 10 kishilik bu hey'et jüme küni xitaygha yolgha chiqidiken. Bu ömek hakimiyet béshidiki konsérwatip partiyisi we öktichi partiyiler parlamént ezaliridin teshkillen'geniken. Ular xitayda bir hepte ziyarette bolidiken. Jason Kenney Bu ömekning xitaydiki birqanche sheherni ziyaret qilidighanliqini tekitligen bolsimu, amma ularning ürümchige baridighan barmaydighanliqini eskertmigen.

Yéngi démokratlar partiyisi xitayda tutup turiliwatqan hüseyin jélil mesilisini hel qilish üchün kanadaning xitaygha bir wekiller ömiki ewetishini teshebbus qilip kelgenidi.

Xitay hökümiti kanada hökümiti xadimlirining xitayda tutup turuliwatqan hüseyin jélil bilen körüshishini ret qilip kelmekte.

Hüseyin jélilning ayali kamile xanimning éytishiche, hüseyin jélil hazir xitayning ürümchidiki dölet bixeterlik nazaritining türmiside tutup turulmaqta.

Qarihajimning anisi, achisi, akisi ürümchide bir hepte turup, herqaysi türmilerge bérip hüseyin qarihajimning iz- dérikini qiptu, amma tapalmaptu. Axiri türmidiki saqchilar ulargha xitay dölet xewipsizlik nazaritining türmisidin sürüshtürüshni éytiptu. Ular bu türmige barsa höseyin qarajim shu türmide iken. Bu türmidiki xadimlar qarajimning salametlikining yaxshi ikenlikini, qiyin-qistaqqa élinmighanliqini, uning üstidiki su'al-soraqning dawamlishiwatqanliqini, sotning téxi bolmighanliqini éytiptu. Tamaq we kéyim kéchek élishni ret qiliptu. Körüshtürüshke ruxset qilmaptu. Sot bolghanda uruq-tughqanliri bilen körüshtüridighanliqini bildürüptu.

Kanada hökümiti hüseyin jélil mesiliside öktichi partiyilerning bésimigha we tenqidige uchrimaqta

Jason Kenney Hüseyin jélil mesiliside toxtilip, ikki hepte ilgiri kanada tashqi ishlar ministiri Peter Mackay ning nyuyorkta xitay tashqi ishlar ministiri bilen söhbet ötküzgenlikini we özining aldinqi heptide öz ishxanisida xitayning kanadada turushluq bash elchisi li shumén bilen körüshkenliki we ikki dölet hökümetlirining bu mesilide dawamliq uchrishidighanliqini tekitligen.

Kanada Regena uniwérsitining siyaset penliri proféssori zhuyuchaw konsérwatip partiyisi hökümitining az sanliqlar hökümiti ikenlikini, öktichi partiyiler birlishiwalsa, bu hökümetning aghdurulup kétidighanliqini, shunga bu hökümetning saylamdin burun déplomatiye jehette chong özgirish qilalmaydighanliqi we xitay siyasitidimu chong tengshesh élip baralmaydighanliqini bayan qilip mundaq deydu: "konsérwatip partiyisi hökümiti bir ikki yil ichide omumi saylam élip bérishi mumkin. Ular xitay siyasitide chong özgirish élip barsa, saylamda özlirige siyasi jehettin paydisiz bolidu, dep qarimaqta. Amma ularning xitay hökümitige bolghan pozitsiyisi aldinqi hökümet bilen roshen perlinidu. Alayluq, kishilik hoquq we dalay lama mesilisi qatarliqlarda körülidu. Bu hökümetning xitayning kishilik hoquq ehwalini tenqit qilishi köpeydi".

Buningdin ilgiri tashqi ishlar ministiri Peter Mackay xitayning kishilik hoquq ehwalini qattiq tenqit qilghanidi. (Kamil tursun)