Xitayning kanada mehsulatlirigha bolghan telipi ashti

• Muxbirimiz kamil tursunning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Kanada bilen xitay otturisidiki siyasiy ixtilaplar barghanséri ötkürliship barghan bolsimu,lékin bu yilning deslepki aylirida kanadaning xitaygha qilghan éksportida éshish körüldi. Xitayning olimpik musabiqisi harpisida kanadaning métal, néfit, xémiyilik boyumliri we yéza igilik mehsulatlirigha bolghan telipi hessilep ashti.

Kanada statistika idarisining yéqinda élan qilghan doklatigha qarighanda, kanadaning bu yilning aldinqi yérimidiki xitaygha qilghan éksporti importqa qarighanda ikki hesse ashqan yeni bu yilning aldinqi 6 éyida kanadaning xitaygha qilghan éksporti ötken yilning oxshash mezgildikidin %43 köpiyip, sana'etleshken 7 gherb döliti ichide 1 - orun'gha ötken. Shuning bilen birge, xitayning kanadagha qilghan éksportining sommisi bolsa %17 la köpeygen. Éksporttiki bu tiz éshish bilen xitay yaponiyige oxshashla kanadaning üchinchi chong sada bazirigha aylan'ghan.

Kanada : xitayning kanada tebi'iy bayliqlirigha éhtiyaji bar

Kanada statistika idarisining doklatida ashkarilishiche, kanadaning xitaygha qilghan éksportining sommisi 2002 - yili 4 milyard dollar bolghan bolsa, 2006 - yiligha kelgende, 8 milyard dollargha yükselgen. Doklatta eskertilishiche, kanada éksportidiki bu éshish xitayning kanadaning tebi'iy bayliqlirigha bolghan telipining éship bérishi bilen munasiwetlik iken. Yeni béyjing olimpik musabiqisining harpisidiki xitayda port, köwrük we tenterbiye zaligha oxshash chong tiptiki ammiwi eslihelerning köplep sélinishi bilen uning métal we xémiyilik buyumlargha bolghan telipi hessilep ashqan.

Uning üstige dunya bazirida tebi'y bayliqlar bahasining tiz sür'ette örlishimu kanadaning xitaygha qilghan éksport sommisining éshishidiki seweblerning yene biri bolghan. Xitayning 2007 - yilining aldinqi yérimidiki kanadadin qilghan métal importi ötken yilning oxshash mezgilige qarighanda %70 köpeygen. Kanada ‏- xitay otturisidiki sodining körünerlik derijide éshishi ikki dölet otturisidiki siyasiy we diplomatik munasiwetlerdiki yériklikke tetür tanasip bolghan.

Hüseyin jélilning hoquqlirining ret qilinishi bilen kanada ‏- xitay munasiwetliri buzuldi

Stéphén harpér 2006 - yilining bashlirida hakimiyet béshigha kelgendin béri, kanada bilen xitay otturisidiki siyasiy we diplomatiye saheliridiki toqunush barghanséri ötkürleshkenidi. Kanada hökümitining xitayning kanadadiki jasusluq pa'aliyetliri we uning kishilik hoquqni éghir depsende qilish qilmishlirini qattiq tenqit qilishi bilen bashlan'ghan bu ziddiyet kanada puqrasi Uyghur hüseyin jélilning hoquqlirining xitay da'iriliri teripidin ret qilinishi bilen yuqiri pellige chiqqan idi.

Kanada hökümitining aldinqi ayda tibetning sürgündiki dahisi dalay lamani dölet rehbiri süpitide kütiwélishi bolsa xitayning sewri qachisini toldurghanidi. Buning netijiside xitay da'iriliri ikki dölet otturisidiki istratégiyilik xizmet guruppisining yighinini öz aldigha emeldin qaldurghan.

Munasiwettiki nacharliq üchün yene bir belge

Xitay ‏- kanada munasiwetlirining yamanlashqanliqining yene bir belgisi bolsa, xitay da'irilirining aldinqi ayda béyjinggha ziyaretke barghan kanadaning mu'awin tashqi ishlar ministiri lé'onard édwards bilen körüshüshni ret qilghanliqi boldi.

Bu ministir béyjingda 3 kün turghan bolsimu, héchqandaq xitay emeldari bilen körüshüsh pursiti tapalmay kanadagha quruq qol qaytqanidi.Xitay da'iriliri kanada ‏- xitay otturisidiki herqandaq soghuqluqning ikki dölet otturisidiki soda - tijaret munasiwetlirige éghir ziyan yetküzidighanliqi heqqide kanadagha izchil tehdit qilip kelgenidi.

Énérgiyige bolghan éhtiyaj xitayni aldiritidu

Kanada statistika idarisining eskertishiche,xitay yene kanadaning néfit éksport qilidighan ikkinchi chong bazirigha aylan'ghan. Xitay bu yilning aldinqi alte éyida kanadadin 150 milyon dollarliq néfit sétiwalghan.

Kanadaliq mutexessislerning tehlillirige qarighanda, xitay iqtisadining éship bérishi bilen uning énérgiyige bolghan ishtihasi barghanséri yoghinighan we uning néfitke bolghan telipi kündin-kün'ge köpeygen. Ularning eskertishiche, xitayda énérgiye yétishmeslik hadisisi yene 35 yil etrapida dawam qilidiken.

Ikki dölet sodisidiki qizil reqem yenila yuqiri

2006 - Yilida kanada bilen xitay otturisidiki omumi soda 42 milyard dollar bolup, sodidiki tetür balanis 26 milyard 800 ming dollargha yetkenidi. Kanadaning omumi éksportining %80 ni amérikigha qilghan éksport igileydu. Kanada bilen amérika otturisidiki yilliq omumi soda sommisi 500 milyard dollardin ashidu. Shunga amérika kanadaning eng chong soda shériki hésablinidu. Yawropa birliki bolsa kanadaning amérikidin qalsa ikkinchi chong soda shériki hésablinidu.

Yéqinqi aylardin béri amérika iqtisadida körülgen astilash hadisisi we kanada dolliri qimmitining tiz örlishi netijiside amérika bilen kanada otturisidiki sodida bir az aziyish körüldi. Gerche bu yilning aldinqi yérimida kanadaning xitaygha qilghan éksport sommisida éshish körülgen bolsimu, lékin bu reqem xitayning kanadagha qilghan omumi éksportigha qarighanda yenila töwen hésablinidu. Yeni kanada xitay otturisidiki kanadagha paydisiz soda qizil reqem barghanséri yoghinidi. (Kamil tursun)