Kanada bash ministiri kanada ‏- xitay munasiwetlirining kelgüsi tereqqiyati heqqide toxtaldi

• Muxbirimiz kamil tursunning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Kanada bash ministiri stéffén xarpér kanada xitay munasiwetlirining kelgüsi tereqqiyatidin ümidwar ikenlikini bildürdi.Uning qarishiche, kanada hökümitining özining qimmet qarishida ching turush asasida, ikki dölet munasiwetlirini bir terep qilishi ikki terepning iqtisad we soda munasiwetlirige shundaqla xadimlarning bérip kélishige selbiy tesir körsetmeydiken.

Ikki döletning iqtisad we soda munasiwetliri üzlüksiz rawajlan'ghan

Kanada bash ministiri stéffén xarpér yéngi yilning harpisida kanadadiki xitay metbu'atlirining ziyaritini qobul qilip, kanada ‏- xitay munasiwetliri heqqidiki qarashliri we arzulirini otturigha qoydi. U 2007 - yili kanada ‏- xitay munasiwetliride körülgen sürkilishlerni étirap qildi, emma u bu sürkilishlerning ikki terep sodisigha selbiy tesir körsetkenlikini ret qildi.

Stéffén xarpér:" méningche, biz xitay hökümiti bilen bolghan munasiwette bezi qiyinchiliqlargha yoluqqan bolsaqmu, emma ikki terep soda munasiwetliri we sayahetchilik ishliri dawamliq rawajlandi," dédi.

Kanada tamozhnisi teminligen statistika reqemlirige qarighanda,aldinqi yilning deslepki üch peslide kanadaning xitay bilen bolghan omumi sodisi 32 milyard 370 milyon dollargha yétip, ötken yilning oxshash mezgilige qarighanda %21.7 Köpeygen. 2007 - Yilidiki ikki terepning omumi sodisi tunji qétim 40 milyard dollarliq ötkeldin halqip ötken. 2003 - Yili kanadaning eyni waqittiki libéral partiyidin bolghan bash ministiri jé'an chréti'en bilen xitay bash ministiri wen jyabaw 2010 - yiligha barghanda ikki terep soda sommisi eyni waqittiki 20 milyard dollarliq asasni bir qatlaydighanliqi heqqide kélishkenidi. Bu nishan bügünki kün'ge kelgende 3 yil burun emelge ashqan. Xitay nöwette amérikidin qalsa kanadaning ikkinchi chong soda shérikige aylandi.

Kanada xitay siyasi munasiwetliri tarixtiki eng töwen sewiyide

Ötken bir yilda kanada xitay munasiwetliride bir qanche qétim dawalghush yüz berdi. Bulardin biri kanadaning xitay hökümitining kanadadiki téxnika we soda jasusluq pa'aliyetlirini eyiblishi, xitay da'irilirining kanada puqrasi hüseyin jélilning hoquqlirini depsende qilip, uninggha muddetsiz qamaq jazasi bérishi we stéffén xarpérning bash ministirliq salahiyet bilen öz ishxanisida tibetning sürgündiki dahisi dalay lamani resmiy shekilde kütiwélishi qatarliqlardur.

Stéffén xarpér hüseyin jélilgha xelq'ara qanun we kanada qanunliri buyiche kanada puqrasi salahiyiti bérilgenliki, xitay da'irilirining uni özbékistandin zorluq wastilar bilen élip kétishining qanunsiz heriket ikenliki, xitayning uni atalmish térrorchiliqta eyiblishining pakit asasi yoqluqi we kanada hökümitining hüseyin jélilning hoquqlirini her zaman, her qandaq waqitta qoghdaydighanliqini bildürgenidi.

Kanada özining qimmet qarishidin waz kechmeydu

Stéffén xarpérning tekitlishiche, kanada xitayning ichki ishlirigha arilishishni xalimaydiken, emma kanada xitay bilen bolghan munasiwette özining qimmet qarishidin waz kechmeydiken. U : "men mundaq prinsip buyiche ish qilimen. Bizning wezipimiz her qandaq döletni özgertish emes, belki özimizning asasi prinsiplirimizda tewrenmestin ching turushtur," dédi.

Stéffén xarpér tekitligen asasiy prinsip erkinlik, démokratiye, kishilik hoquq we qanunning üstünlüki qatarliqlarni öz ichige alidu. Xarpérning qarishiche, kanadadiki bir milyondin artuq xitay erkinlik, démokratiye, kishilik hoquq we qanunning üstünlükidin behriman boluwatqan iken. Undaqta xitaydiki bir milyarttin oshuq insanmu insaniyetke ortaq bolghan bu hoquqlardin behriman bolushi kérekken. Uning tekitlishiche, eger xitayda puqralar bu hoquqlardin behriman qilinsa, xitayning xelq'aradiki obrazi yaxshilinipla qalmay, belki xitayning özi üchün paydiliq bolidiken.

Xitayning iqtisady mu'apiqiyitini maxtidi

Stéffén xarpér xitayning iqtisadiy tereplerdin qolgha keltürgen netijilirini maxtidi. Emma, uning bu teripleshliride tenqitmu yoq emes: "eger siz xitayning 20 yilning aldidiki ehwaligha diqqet qilsingiz hazirqidin köp osal ikenlikini körisiz. Xitay nöwette toghra yölinishke qarap ilgirilimekte.Biz bu xil tereqqiyatqa ilham bérimiz," dédi.

Kanadadiki öktichi partiyiler we soda sahesidikiler stéffén xarpér hökümitini xitay bilen bolghan munasiwetni toghra bir terep qilalmidi, bu ikki dölet soda munasiwitige selbiy tesir körsitidu, dep eyiblep kelgenidi. Emma 2007 - yilidiki ikki döletning siyasi munasiwetliridiki yiriklik soda munasiwetlirige selbiy tesir körsetmigen, eksinche ikki dölet otturisidiki soda sommisi hessilep ashqan.

Kanadadiki mutexessisler 2008 - yili kanada bilen xitayning siyasi munasiwetliride qandaq özgürüshler bolidighanliqigha alahide diqqet qilmaqta. (Kamil tursun)